ଭାବେ-ଭୋଳା

ବିଚିତ୍ର ବଟକରା

୨.

ଭିକାରୁଣୀ ପୁଅ

୩.

ମାରଣାର ସାଯୁଜ୍ୟ ମୁକ୍ତି

୪.

କାୟା ବିନିମୟ

୫.

ସିଂହ-ପୂଜା

୬.

ଭୁଗର୍ଭରେ ସଂକୀର୍ତ୍ତନ

୭.

ପ୍ରୟାଗ ମାମୁ

୮.

ଇଚ୍ଛା-ଗମନ

୯.

ବନପଥେ

୧୦.

ନଈ ବାଟ ଦେଲା

୧୧.

ଲଳିତା ଚରଣ

୧୨.

ମାଛ ପାଟିରୁ ଭଗବାନ

୧୩.

ଭଉଣୀ ସରସ୍ୱତୀ

ଜୟ ସାକ୍ଷୀ-ଗୋପୀନାଥା

ଭକ୍ତ ଦୁଃଖ ହରା,

ଜୟ ଦ୍ୱିଜକନ୍ୟା ଲକ୍ଷ୍ମୀ-

ପ୍ରଣୟ-ପସରା ।

ଜୟ ଦୀନବନ୍ଧୁ ନଟ-

ବର ବେଶଧାରୀ,

ଜୟ ଭକ୍ତଭାବେ ଭୋଳା,

ବୈକୁଣ୍ଠବିହାରୀ ।

ଜୟ ହେ ତ୍ରିତାପହାରୀ

କଇବଲ୍ୟଦାତା,

ଜୟ ଜୟ ଚକାଡ଼ୋଳା

ଜଗତକରତା ।

ଜୟ ଜୟ ଜଗନ୍ନାଥ

ନୀଳାଦ୍ରି-ବିହାରୀ,

ଭକତ-ପରାଣସଖା

ଜୟ ବଂଶୀଧାରୀ ।

ବଂଶୀନାଦ ବାଜୁ ପ୍ରାଣେ

ଗାଏ ଭକ୍ତ-ଯଶ,

ଭକ୍ତ-ଯଶ ଗାଉ ଗାଉ

ହେଉ ଦିନ ଶେଷ ।

ଭକତ-ପରାଣ-ଟାଣ,

ଭକତି-ଦୃଢ଼ତା,

ଚିତ୍ରିବାକୁ ଦିନ ଭାଷା

ବିଚିତ୍ର-ବିଧାତା ।

ଗଙ୍ଗାନଦୀ ପୂତ ତୀରେ

ଅଛି ଦିବ୍ୟ ଗ୍ରାମ

କୃଷ୍ଣନଗର ନିକଟେ

ଅତି ହିଁ ସୁଷମ ।

ବହୁଦିନ ତଳ କଥା

ଥିଲାକ ବ୍ରାହ୍ମଣ,

କଟିଯାଏ କାଳ କରି

ପୁରୋହିତ କାମ ।

ଭାଗ୍ୟକୁ ତା ପ୍ରିୟା ଥିଲା

ପରାଣ-ଦୋସର,

ଦେବତାଠୁଁ ବଳି ପତି

କରଇ ଆଦର ।

ଘରକୁ ନନ୍ଦନ ଏକ

ସୁଢ଼ଳ ସୁନ୍ଦର,

ଅତିହିଁ ଗୁଣର, ବାଣୀ

ଅମୃତୁଁ ମଧୁର ।

ସୁଷମା କୋଳର ଝିଅ,

ନାହିଁ ତା ଉପମା,

ସରି ସମ ହେଲେ ହେବେ

ତାର ଉମା-ରମା ।

ଦରିଦ୍ର ବ୍ରାହ୍ମଣ ନାହିଁ

ସମ୍ପଦ ବିଶେଷ,

ନିତି ଯାହା ଅରଜନ୍ତି

ନିତି ହୁଏ ଶେଷ ।

କାଲିକୁ ସଞ୍ଚି ରଖିବା

ନାହିଁ ତାଙ୍କୁ ଜଣା,

ସାରନ୍ତି ସମସ୍ତ କରି

ଅତିଥି ଅର୍ଚ୍ଚନା ।

ଦିନେ ଯଜମାନ ଘରୁ

ଫେରେ ବିପ୍ରବର,

ବାଟରେ ଦେଖଇ ଘୋର

ଗୁଣ୍ଡିଚା ଗହଳ ।

ଝିଅଟିଏ ବିକେ ଶାଗ

ଗଛମୂଳେ ବସି,

ହସି ହସି ତୁଳିଦିଏ

ନବୀନ ବୟସୀ ।

ଅଦ୍ଭୁତ ତୁଳନା ତାର

ଏକ ବଟକରା

ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପରିମାଣ

ତୁଳିଦିଏ ଖାରା ।

ଦେଖିବାକୁ ଆସି ଲୋକେ

କିଣୁଛନ୍ତି ରସି;

ବେତାକ ସରିଲା ଶାଗ

ଚାହୁଁ ଚାହୁଁ ଆସି ।

ପଣ୍ଡିତ ବ୍ରାହ୍ମଣ ତାର

ବୁଦ୍ଧି ହେଲା ବଣା,

ଭାବି ନ ପାରିଲା କି ସେ

ବିଚିତ୍ର ଘଟଣା !

ବଣିଜ ସରିଲା, ବାଳୀ

ଏକାନ୍ତରେ ଡାକି

ପଚାରେ ଗୁପତେ, ‘‘ଝିଅ,

ଗୁଣି ଜାଣୁନି କି ?

ସଂସାରେ ନ ଥିବା କଥା

ଆଜି ମୁଁ ଦେଖିଲି,

ଏକ ବଟକରା, ଦେଉ

ସରବେ ତଉଲି !

କାହୁଁ ତୁ ପାଇଲୁ ଦିବ୍ୟ

ଏହି ବଟକରା ?

ଏ ଯେ ଶାଳଗ୍ରାମ ଶିଳା,

ଆଖି ନ ଦେଖିଲା !

ଦିଅନ୍ତୁ କି ଝିଅ ମୋତେ,

ପୂଜନ୍ତି ଯତନେ

ଅରପନ୍ତି ନଇବେଦ୍ୟ

ଭକ୍ତିପୂତ ମନେ ।’’

‘ନାହିଁ, ନା ସାଆନ୍ତ ମୁଁ ତ

ନ ପାରିବି ଦେଇ,

କେତେ କାନ୍ଦି, କଷ୍ଟ ପାଇ

ଦେଇଛନ୍ତି ବିହି ।

ବାଳୁତ ସ୍ୱଭାବ ହଜା-

ଇଲି ବଟକରା,

ଗଞ୍ଜଣା ସହିଲି ବହୁ

ସେଥିପାଇ ପରା ।

ଭାଇ ଭାଉଜଙ୍କ ଦଣ୍ଡ

କି କହିବି ନନା ।

ବଟକରା ଲାଗି ଘର

କରିଦେଲେ ମନା ।

ଗଙ୍ଗାପାଣି ପିଇ ଦୁଃଖେ

ଭୋକଶୋଷ ଭୁଲି

ବିକଳେ ବିଭୁଙ୍କୁ ଡାକି

କେତେ ଯେ କାନ୍ଦିଲି ।

ଗଙ୍ଗାଜଳେ ପାଦତଳେ

ବାଜେ ଶିଳା ଆସି,

ଗୋଟାଏ ଏ ବଟକରା,

ଦେଖି ହେଲି ଖୁସି ।

ଶୂନ୍ୟରୁ ଶବଦ ହେଲା

ଶିଳା ନିଅ ନାଳି,

ଯେତେ ଯେ ମାଗିବ ଦିଅ

ଏଥିରେ ତଉଲି ।

ଏହି ବଟକରା ଦେଖି

ଘରେ ହେଲେ ଖୁସି,

ଏହା ଯୋଗୁଁ ବିକେ ସିନା

ଶାଗ ହସି ହସି ।’’

‘‘ଶିଳା ତୋର ଗଣ୍ଠିଧନ,

ବିକା ତୋର ଖେଳ,

ଜାଣୁଛି ମୁଁ, ଦେବି ଧନ

ଯେତେ କରୁ ମୂଲ ।

ଧନ ଦେଇ ଦ୍ରବ୍ୟ ନେବି;

ପୁଣି ମୁଁ ବ୍ରାହ୍ମଣ,

ପୂଜି ଶାଳଗ୍ରାମ ତୋରେ

କରିବି କଲ୍ୟାଣ ।’’

‘‘ତୁମ କଥା ଶୁଣି ନନା

ଭାବେ ମନେମନ,

ତିନି କୋଡ଼ି ଖଣ୍ଡେ ଟଙ୍କା,

ସତେ ଏତେ ଧନ

ଦେଇ କି ପାରିବ ? ତେବେ

ବିକି ବଟକରା,

ବୃନ୍ଦାବନଧାମ ଆଶ୍ରା

କରନ୍ତି ମୁଁ ପରା ।

ନଟବର ବେଶ ଠାଣି,

ନିତି ନିତି ଦେଖି

ସଫଳ ହୁଅନ୍ତା ଜନ୍ମ,

ସାର୍ଥକ ଏ ଆଖି ।’’

ଏକାନ୍ତ ବିଷଣ୍ଣ ମନେ

ଫେରେ ଦ୍ୱିଜ ଘର;

ତିନି କୋଡ଼ି କାହୁଁ ହେବ,

କରଇ ବିଚାର ।

ଭୋକଶୋଷ ଗଲା ଭୁଲି

ନ ରୁଚିଲା ଅନ୍ନ;

ବ୍ରାହ୍ମଣୀ କହଇ ‘‘ଅଙ୍ଗୁ

ଅଳଙ୍କାର ଘେନ ।

ବିକି ଧନ ତିନି କୋଡ଼ି

ମିଳିବ ନିଶ୍ଚୟ;

ଏଥିକି ଭାବନା କିଆଁ

ମନ କର ଥୟ ।

ହାତରେ ତ ହେଲେ ଧନ

ହେବ ଅଳଙ୍କାର,

ମାଟିରୁ ତ ରୂପା, ସୁନା

ମାଟିର ବିକାର ।

କି ହେବ ସେ ଅଳଙ୍କାର

କିବା ସେହି ଧନ,

ପରାଣ-ପିପାସା ଯଦି

ନ କରେ ପୂରଣ ?’’

କଣ୍ଠୁ ହାର କାଢ଼ି ବାଳା

ଦେଲା ହସି ହସି,

ବ୍ରାହ୍ମଣ କହିଲା, ‘‘ଧନ୍ୟ

ଧନ୍ୟ ତୁ ପ୍ରେୟସୀ ।’’

ତିନି କୋଡ଼ି ଦଶ କରି

ବିକିଦେଲା ହାର,

ଶାଗ ବିକାଳୁଣୀ ପାଖେ

ହୋଇଲା ହାଜର ।

ଶାଳଗ୍ରାମ ପାଇଁ ଦିଏ

ତିନି କୋଡ଼ି ଗଣି,

ଦଶ ଟଙ୍କା ବେଶି ଦେଲା

ଉପକାର ମାନି ।

ଭକ୍ତିରେ ଶିରରେ ଧରି

ଶାଳଗ୍ରାମ ଶିଳା

ନାଚି ନାଚି ଦ୍ୱିଜ ଫେରେ

ହୋଇ ଭାବେ-ଭୋଳା ।

ଦେଖାଇଲା ଗୃହିଣୀକୁ

କହଇ ପ୍ରଶଂସି,

‘‘ଭାଗ୍ୟେ କଇବଲ୍ୟଦାତା

ମିଳିଗଲେ ଆସି !

କି ଦେଇ ପୂଜିବା ପ୍ରିୟେ !

ଗରିବର ଘର,

ଭକ୍ତିଭରେ ଅରପିବା

ଯା ଅଛି ସମ୍ଭାର ।’’

ଶିରେ ଶିଳା ବହି ଦ୍ୱିଜ

ଗଙ୍ଗାକୂଳେ ଗଲା,

ବିଷ୍ଣୁମନ୍ତ୍ର ବୋଲି ଶତ

ସ୍ନାନ କରାଇଲା ।

ଶିଳା କହେ, ‘‘ବ୍ରାହ୍ମଣରେ

ଭାଗ୍ୟ ତୋର ମନ୍ଦ,

ଭକତ ପାଖୁ ଆଣିଲୁ

କରି କେତେ ଛନ୍ଦ;

ମହା ଅମଙ୍ଗଳ ହେବ

ସରିଯିବୁ ଜାଣ;

ଶାଗ ବିକାଳୁଣୀ ପାଖେ

ଦିଅ ଫେରାଇଣ ।’’

‘‘କି କଥା ଡରାଇ କହ,

ଆହେ ଦୀନବନ୍ଧୁ !

ମରଣ ଅମୃତୁଁ ବଳେ,

ତୁ ତ କୃପାସିନ୍ଧୁ !

ଭାଗ୍ୟବଳେ ହାତେ ମୋର

ଦେଇଅଛୁ ଧରା,

ନ ଛାଡ଼ିବି, କରିବି ମୋ

ପରାଣ-ପସରା ।’’

ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ସ୍ନାନ କରୁଛି

ଜାହ୍ନବୀର ଜଳେ

ନୀରଦ-ସୁନ୍ଦର ବାଳ

ଡାକି କହେ କୂଳେ,

‘‘ଘର ଲିପି ପୋଛି ବେଗେ

କର ଆଈ ତୋରା;

ବଇକୁଣ୍ଠନାଥ ଘରେ

ଆସୁଛନ୍ତି ପରା !’’

ଏକ ଲୟେ ଚାହେଁ ବାଳା,

ଭାବେ ଆଚମ୍ବିତ,

ଲିପିପୋଛି ରଖେ ଘର

ପ୍ରଭୁ ଆସିବେ ତ ?

ସିଂହାସନେ ସ୍ଥାପି ଶିଳା,

ଷୋଡ଼ଶୋପଚାରେ

ଭକ୍ତି ଢାଳି ପୂଜେ ଦ୍ୱିଜ,

ଦରିଦ୍ର-ବେଭାରେ ।

ସ୍ୱପ୍ନେ କହେ ଶିଳା, ‘‘ବେଗେ

ଫିଙ୍ଗିଦିଅ ମୋତେ

ନୋହିଲେ ନନ୍ଦନ ତୋର

ନାଶିବି ନିୟତେ ।’’

‘‘ନ ଫିଙ୍ଗିବି’’, କହେ ଦ୍ୱିଜ

‘‘ଦଣ୍ଡ ଇଚ୍ଛା ଯେତେ;

କେ କାହା ନନ୍ଦନ, ନିଅ

ଯେବେ ଲୋଡ଼ା ତୋତେ ।’’

ମାସ ନ ପୂରୁଣୁ ମଲା

ପରାଣ-ନନ୍ଦନ,

ପିତା ମାତା ମନେ, ପ୍ରଭୁ

କାଟିଲେ ବନ୍ଧନ ।

ପୁଣି ସ୍ୱପ୍ନବାଣୀ ଶୁଭେ,

‘‘ନାଶିବି ତନୟା ।’’

ପିତାମାତା ଭାବୁଛନ୍ତି,

‘‘ତୁଟିଯାଉ ମାୟା ।’’

ତନୟା ମରିଲା, ପୁଣି

ଶୁଭେ ସ୍ୱପ୍ନବାଣୀ

‘‘ନ ମାନିଲୁ କଥା ମୋର

ନାଶିବି ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ।’’

ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ଭାବଇ, ‘‘ସତେ

ଏଡ଼େ ଭାଗ୍ୟ ହେବ,

ପତିମୁଖ ଦେଖୁଥିବି

ପ୍ରାଣ ଉଡ଼ିଯିବ ।’’

ଗୋଟି ଗୋଟି ହୋଇ ଗଲେ

ସୁତ, ସୁତା, ଜାୟା;

ବ୍ରାହ୍ମଣ ଭାବଇ, ‘‘ଏବେ

ତୁଟିଗଲା ମାୟା,

କିପାଇଁ ଭାବନା, ଆଉ

କାହା ପାଇଁ ଡର ?

ବହିବି ମସ୍ତକେ ସଦା,

ନ ହେବେ ଅନ୍ତର ।’’

ଶିରେ ଶିଳା ବହେ ପ୍ରେମେ,

ସଜାଡ଼େ ପଗଡ଼ି,

କେବେ ହସେ, କେବେ କାନ୍ଦେ,

ନାଚେ ଘଡ଼ି ଘଡ଼ି ।

ପୁଣି ଶୂନ୍ୟବାଣୀ ଶୁଭେ,

‘‘ପାଗଲ ପଣ୍ଡିତ ।

ନ ମାନିଲୁ କଥା, ଶିରେ

ହେବ ବ୍ରଜପାତ ।’’

ବିପ୍ର କହେ, ‘‘ପଡ଼ୁ ବଜ୍ର

ଶିର ପଡ଼ୁଛିଡ଼ି,

ନ ଭୋଗିବୁ ଆଉ ଶାଗ

ଟୋକେଇରେ ସଢ଼ି ।

ଗଙ୍ଗାକୂଳେ ପୂଜେ ବିପ୍ର

ଶିଳା ଥାପି ଶିରେ

ସୁଢ଼ଳ ସୁନ୍ଦର ଦୁଇ

ବାଳକ ମିଳିଲେ ।

କଳା ଧଳା ଦୁଇ ତନୁ,

ଓଷ୍ଠ ବିମ୍ବ ଜିଣି,

କାମ-ପଞ୍ଚଶର ସେ କି

ବଙ୍କିମ ଚାହାଣି ।

ପାଣି ଘାଣ୍ଟି ଦୁଇ ସଖା

ଲଗାଇଲେ ନାଟ;

ଛିଟିକା ପଡ଼ିଲା ଅଙ୍ଗେ

ବ୍ରାହ୍ମଣ ଉଚ୍ଚାଟ ।

ବ୍ରାହ୍ମଣ-ଭଲା ଟୋକେ ! ପୂଜାକରେ

ଦିଶୁନାହିଁ କିରେ ?

ମୋ ଅଙ୍ଗେ ଛିଟିକା ପଡ଼େ,

ଭଗବାନ ଶିରେ ।

ବାଳକେ-ଭଗବାନ ଶିରେ ଛିଟା

ସତେ ଗଲା ପଡ଼ି !

ଜାଣିନାହୁଁ ବାବା ! ରାଗେ

ଦିଅ ନାହିଁ ରଡ଼ି ।

ବ୍ରାହ୍ମଣ-କାହିଁ ତୁମ ଘର ବାବୁ,

କି ମଧୁରବାଣୀ ।

ଆଖି ଦେଖିବ କି ଆଉ

ଏ ସୁନ୍ଦରଠାଣି ?

ରାଗିବି ଛି ଧନ ! ଦୁହେଁ

ଖେଳୁଥାନ୍ତ ଜଳେ,

ପୂଜା ଛାଡ଼ି ଚାହିଁଥାନ୍ତା

ବୁଢ଼ା କାଳେ କାଳେ ।

ବାଳକେ-କାହିଁକି ବିକଳ ବାବା !

ନିକଟରେ ଥାଉଁ;

ଡାକିଲେ ପରାଣ ଖୋଲି,

ଆସି ମିଳିଯାଉଁ ।

ବ୍ରାହ୍ମଣ-କି ନାମେ ଡାକିବି ଧନ !

କେଡ଼େ ଦୟା ସତେ !

ବାରେ ଦେଖି ତୃପ୍ତ ହେବ

କେବା ଏ ମରତେ ?

ବାଳକେ-ନୁହେ ଏକ ନାମ, ଯିଏ

ଯେଉଁ ନାମେ ଡାକୁ

ଭାବି ଭରି ଡାକଦେଲେ,

ଆସି ମିଳୁ ତାକୁ ।

ଶ୍ୟାମ ବାଳକ-ଆଚ୍ଛା ଏ ମୁରଲୀ ନିଅ,

ଦେବତ ବଜାଇ,

ବଜାଇଲେ ସେହିକ୍ଷଣି,

ଆସିବି ମୁଁ ଧାଇଁ ।

ଗୌର ବାଳକ-ନିଅ ବାବା !

ଏଇ ଫୁଲ, ଦେଖାଅ ତ ହାତ;

ରଖିଥିବ ପାଖେ ସର୍ବ

ଶୁଭ ହେବ ଜାତ ।

ଚାଲିଯାନ୍ତି ଦୁଇ ସଖା,

ଭାବେ ଦ୍ୱିଜ ଚାହିଁ,

ଏ ଅପୂର୍ବ ରୂପରାଶି

ମିଳିବ କି କାହିଁ ?

ବ୍ରାହ୍ମଣ ଦେଖଇ ପୁଷ୍ପ

ଅଛି ହସ୍ତେ ତାର,

କି ସୁନ୍ଦର ଗଠନ ତା,

ବାସ ମନୋହର ।

କି ହେବ କୁସୁମ, ବାସ

ରସିକ ଲୋଡ଼ଇ;

ରାଜ୍ୟ ନୃପେ ଦେଲା ବିପ୍ର

ସେହି ପୁଷ୍ପ ନେଇ ।

ରାଜା ହସ୍ତୁ ପାଟରାଣୀ

ନେଲେ ସେହି ଫୁଲ,

ଅଭିମାନେ ସାନରାଣୀ

କଲେ ଗଣ୍ଡଗୋଳ ।

‘ଦୋସର କୁସୁମ ଆଣ’

ରାଜା ଦ୍ୱିଜେ କହି;

ବାଳକଙ୍କୁ ଡାକେ ବିପ୍ର

ମୁରଲୀ ବଜାଇ ।

କଳା ଧଳା ଦୁଇ ତନୁ

ନାଚିଲେ ଆଗରେ

ଭାବେଭୋଳ ବିପ୍ର-ନେତ୍ରୁ

ପ୍ରେମ-ଅଶ୍ରୁ ଝରେ ।

ଦ୍ୱିଜ କହେ, ‘‘ଧନ୍ୟ ହେଲା

ମୋର ଚର୍ମଆଖି,

ଭାବୁଥିଲି, ସତେ ଆଉ

ପାରିବି କି ଦେଖି !

ପାଟରାଣୀ ତୁମ ଫୁଲ

ନେଲେ ଗୁଣ ଜାଣି,

ସାନ ରାଣୀ ବାଈ ଏବେ

ଦିଅ ଫୁଲ ଆଣି ।’’

ବାଳକେ ଭାଷିଲେ, ଫୁଲ

ନାହିଁ ଆଉ ସଙ୍ଗେ;

ମୁଦ ଆଖି ବଗିଚାକୁ

ନେଇଯିବୁ ରଙ୍ଗେ ।

ଗୋଟିଏ କାହିଁକି ତୋଳ

ଯେତେ ଇଚ୍ଛା ଫୁଲ;

ଦେଖାଇବୁ ଦିବ୍ୟ ସ୍ଥାନ

ଆମ ସଙ୍ଗେ ଚାଲ ।

ବ୍ରାହ୍ମଣ ମୁଦିଲା ଆଖି

ଫିଟାଇଲା ପୁଣି,

କ୍ଷଣକେ କେ ଦିବ୍ୟସ୍ଥାନେ

ଥୋଇଦେଲା ଆଣି !

ଚତୁର୍ଦ୍ଦିଗେ ବୃକ୍ଷଲତା

ପୁଷ୍ପ ମନୋହର

ବାସେ ଭରି ବହେ ମନ୍ଦେ

ମଳୟ ମଧୁର ।

ମଧ୍ୟେ ଫୁଟି ଦିଶେ ସେ କି

ବଇକୁଣ୍ଠପୁରି ।

କଳା ଧଳା ଦୁଇ ବାଳ

ଅଛନ୍ତି ଦୁଆରୀ ।

ସାହସ ବାନ୍ଧିଣ ଦ୍ୱିଜ

ପୁରମଧ୍ୟେ ଗଲା,

ଶୂନ୍ୟ ରତ୍ନ-ସିଂହାସନ

ଭିତରେ ଦେଖିଲା ।

ମୂରତି ଭାବିଣ ତଳେ

କଲାକ ପ୍ରଣତି,

ଶିରୁ ଶିଳା ଖସି ଲୋଟେ

ବିକଳ ତା ମତି ।

ଗୋଟାଇ ବସିଲା ଶିଳା,

ଯାଏ ନାଦେ ଫାଟି,

ଲକ୍ଷ୍ମୀନାରାୟଣ ତନୁ

ଉଠନ୍ତି ଚହଟି ।

ପୂର୍ଣ୍ଣକଲେ ସିଂହାସନ

ମୁଖେ ମଧୁହାସ,

ଭାଷିଲେ, ‘‘ଧନ୍ୟ ତୁ ଦ୍ୱିଜ !

ଧନ୍ୟ ତୋ ବିଶ୍ୱାସ !

କେତେ ଦୁଃଖ ଦେଲି,

ତୁହି ରହିଲୁ ଅଟଳ;

ମେରୁଠାରୁ ଦୃଢ଼ ତୁହି,

ହୃଦ କି ବିଶାଳ ।

ସୁତ-ସୁତା-ଦାରା ଗଲେ,

ନ ହେଲୁ ତୁ ଭାଳି;

ମୋଠାରେ ଅଚଳା ଭକ୍ତି

ରଖିଲୁ ସମ୍ଭାଳି ।

ସେହି ଭକତିର ବଳେ

ବଇକୁଣ୍ଠେ ବସ,

ଏ ସରଗ ବଇଭବ

କର ତୁ ସରସ ।

ସୁତ ସୁତା ଦାସ ଗୁରୁ

ଗୃହ ପ୍ରାଣଧନ,

ଇହଲୋକ ପରଲୋକ

କରି ବିସର୍ଜନ,

ଯେ ଭକତି ସବୁ ଛାଡ଼ି

ଆଶ୍ରା କରେ ମୋରେ,

ପରାଣୁ ଅଧିକ ମୁଁ କି

ଛାଡ଼ିପାରେ ତାରେ ?

ପରାଣୁ ବଳେ ଭକତ

ତାର ପାଦଧୂଳି,

ପ୍ରେମେ ଧରି ଶିରେ ନାଚେ

ଦେଇ କରତାଳି ।

ତୋ ଧରମେ ମର୍ତ୍ତ୍ୟଦେହେ

ଭକତି ନିର୍ମାୟା ।

ଆସିଲୁ ସରଗେ; ତୋର

ସୁତ-ସୂତା-ଜାୟା ।

କରନ୍ତି ପ୍ରଣାମ ଚାହିଁ

ନିଅ ତାଙ୍କୁ କୋଳେ;

ଚାହିଁଥିଲେ ପଥ ତୋର

ପରାଣ ଆକୁଳେ ।’’

‘‘ଜୟ ହେ ଯୁଗଳସଖା

ଶ୍ୟାମ ଗୌରତନୁ ।

ସମ୍ମୁଖରେ ନାଚୁଥାଅ

ନ ଯାଅ ନୟନୁ ।

ଜୟ ଲକ୍ଷ୍ମୀନାରାୟଣ

ବୈକୁଣ୍ଠ ସୁନ୍ଦର

ଜୟ କଇବଲ୍ୟଦାତା

ଭକତବତ୍ସଳ ।

ଭକତି-ବିଶ୍ୱାସ ଯାହା

ବଡ଼ ବୋଲି ଘେନ,

ସେସବୁ ତ ତୋର କୃପା

ତୋର ପ୍ରେମଦାନ ।

ବିଶ୍ୱାସ- ଭକତି ଦିଅ,

ନାଚୁ ପ୍ରାଣ ପୂରି,

ଯାଉ ପ୍ରାଣ, ତୁଣ୍ଡ କହୁ-

ଥାଉ ହରି ହରି ।

ଛୋଟ ଗ୍ରାମଟିରେ ରହେ

ବିଧବା ବ୍ରାହ୍ମଣୀ,

ବଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଷା କରି, ପ୍ରେମେ

ବିଷ୍ଣୁନାମ ଗୁଣି ।

ଛଅ ବରଷର ଶିଶୁ

ନାମ ତା ମୋହନ;

ଦୁଃଖିନୀର ଗଣ୍ଠିଧନ

ବିଧବା-ଜୀବନ ।

ଭିକ ଆଣି ରାନ୍ଧି ଦିଏ

ପୁଏ ପୂରା ଗ୍ରାସ,

ନ ବଳିଲେ, ନାମ ନିଏ,

ରହେ ଉପବାସ ।

ଗ୍ରାମେ ରହିଛନ୍ତି ବହୁ

ଧନୀ, ଅର୍ଥପତି;

ବିଧବାର ଦୁଃଖେ କାର

ନ ବଳଇ ମତି ।

ଅନ୍ତରର ଦୁଃଖ ରଖି

ଅନ୍ତରେ ସାଇତି,

ଉଦାସେ ଜପଇ ନାମ,

ଯାଏ ଦିନ ବିତି ।

ବିଧବା ମନରେ ଭାବେ,

ବ୍ରାହ୍ମଣ-କୁମର,

ଦି ଅକ୍ଷର ନ ପଢ଼ିବା

ନୁହେ ତ ସୁନ୍ଦର୍ ।

ଦୁଇ କୋଶେ ଦୂର ଅଛି

ପାଠଶାଳା ଜାଣି,

ପୁଅକୁ ସଙ୍ଗରେ ଘେନି

ଚଳିଲା ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ।

ହାତଗୋଡ଼ ଧରି ଗୁରୁ

ରାଜି କରାଇଲା;

ଅବୋଧ ଶିଶୁକୁ ପଦେ

ସମରପି ଦେଲା ।

‘‘କି ଦେଇ ତୋଷିବି ଗୁରୁ

ଦୀନା ଭିକାରୁଣୀ,

ଜ୍ଞାନଦାନ କର’’ କହେ,

‘‘ଥିବି ଚିରୠଣୀ ।’’

ଚାରି କୋଶ ଯାଇ ଆସି

ପଢ଼େ ଶିଶୁ ନିତି,

ବାଟରେ ଜଙ୍ଗଲ ପଡ଼େ

ଲାଗେ ବଡ଼ ଭୀତି ।

କେବେ ବେଳ ବୁଡ଼େ ମାଡ଼ି

ଆସଇ ଅନ୍ଧାର,

ସାଥୀ ନାହିଁ, ଶିଶୁପ୍ରାଣ

ହୁଅଇ କାତର ।

ସବୁରି ତ ଆସିଥାନ୍ତି

ଘରଠୁଁ ଚାକର,

ମୋହନର କିଆଁ ନାହିଁ,

ଭାଳେଣି ତାହାର ।

ଅନ୍ତର ଫିଟାଇ ଦୁଃଖ

କହିଲା ମାଆକୁ,

‘‘ଆମର କି କେହି ନାହିଁ

ବାଟେ ଜଗିବାକୁ ?

ମାଆ ଲୋ ! ବାଟରେ ବଣ,

ମାଡ଼େ ବଡ଼ ଡର,

ଅନ୍ଧାର ହୋଇଲେ ଦେହ

କମ୍ପେ ଥରଥର ।’’

ବିଧବା କୁମର ଦୁଃଖ

ନ ପାରିଲା ସହି;

ଚକ୍ଷୁ ଫାଟି ଝର ଝର

ଅଶ୍ରୁ ପଡ଼େ ବହି ।

କୁମରକୁ କୋଳେ ଧରି

ଦିଅଇ ଚୁମ୍ବନ,

‘ଅଛନ୍ତି, ଅଛନ୍ତି’ ଭାଷେ

ମଧୁର ବଚନ ।

‘‘ଅଛନ୍ତି ଗୋପାଳ ସେ ତ

ଦେଖୁଛନ୍ତି ସବୁ;

ରହିଛନ୍ତି ସବୁ ସ୍ଥାନେ

କିଆଁ ଭୟ ବାବୁ ?’’

‘‘ସତେ, ସତେ, ମାଆ ! ତେବେ

ଅଛନ୍ତି ତ ଜଣେ ।

‘‘କି ବୋଲି ଡାକିବି ତାଙ୍କୁ

ଭୟ ହେଲେ ମନେ ?’’

‘‘କି ବୋଲି ଡାକିବୁ ? କିଆଁ ?

‘ହେ ଗୋପାଳ ଭାଇ’

ଡାକ ଦୃଢ଼େ ସେ ତ ନିଶ୍ଚେ

ଆସିବଇଁ ଧାଇଁ ।’’

ଅନ୍ତର-ଉଲ୍ଲାସେ ଶିଶୁ

ନାଚେ ମାତୃକୋଳେ,

ମାତାର ଲୋତକଧାର

ପୋଛଇ ଅଞ୍ଚଳେ ।

‘‘କିଆଁ କାନ୍ଦୁ ମାଆ ?’’ କହେ,

‘‘ଦୁଃଖ କର ଦୂର;

ଗୋପାଳ ଭାଇଙ୍କୁ ସବୁ

କହିବି ଏଥର ।’’

ମାଆ-ବୁଝନ୍ତୁ ଗୋପାଳ ଭାଇ

ତୋର ସବୁ କଥା

ମୁଁ ତ ଭିଖାରୁଣୀ ଆଶ୍ରା

କରିଛି ସର୍ବଥା ।

ମହାଭାବେ ବୁଡ଼େ ମାଆ,

ରାତି ଗଲା ପାହି;

ହରଷେ ମୋହନ ପଥେ

ଚାଲେ ଗୀତ ଗାଇ ।

ଯୋଗକୁ ବୁଡ଼ିଲା ଦିନ

ଫେରଇ ମୋହନ,

‘‘ହେ ଗୋପାଳ ଭାଇ ବୋଲି

ଡାକେ ଦେଖି ବନ ।

ଘନ ଘନ ଡାକ ଛାଡ଼େ

ହେ ଗୋପାଳ ଭାଇ !

ଅନ୍ଧାରେ ମାଡ଼ୁଛି ଡର

ଲୁଚ ନା ତ ତୁହି ।’’

ବାଳୁତ ବିମଳ ପ୍ରାଣ,

ଶୁଦ୍ଧ ସେ ବିଶ୍ୱାସ,

ଭକତର ଆର୍ତ୍ତ ଡାକ,

ପରାଣର ପ୍ରାସ,

ତରଳାଇ ଦେଲା ପ୍ରାଣ

ଆସିଲେ ତ ଧାଇଁ,

ଭକତବତ୍ସଳ ପ୍ରଭୁ

ସେ ତ ଭାବଗ୍ରାହୀ ।

ବାଳକ ଦେଖଇ ଦିବ୍ୟ

ଜ୍ୟୋତି-ପରିସରେ

ତା ଗୋପାଳ ଭାଇ ହସି

ହସି ନୃତ୍ୟକରେ ।

ନୀଳ-ନବଘନ-ଶ୍ୟାମ,

ସୁରଙ୍ଗ ଅଧର,

ମୁଖେ ସୁମଧୁର ହାସ

ଶିରେ ଶିଖିଚୂଳ,

କୁଞ୍ଚି କୁଞ୍ଚି କେଶ ଦାମ,

ମୁଖ ଦିଶେ ତୋରା,

କଣ୍ଠରେ ରତନମାଳା

ହାତେ ବଂଶୀ ପରା ।

ବାହୁରେ ବଳୟ ଯୋଡ଼ି

ଦିଶେ କି ସୁନ୍ଦର ।

ପିନ୍ଧିଛି ଯତନେ ଭିଡ଼ି

କାଛା ପୀତାମ୍ବର ।

ନାଚି ନାଚି ଆସେ ଭାଇ,

କେବେ ଠିଆହୁଏ;

ବଙ୍କିମଠାଣିରେ ରହି

ମୁରଲୀ ବଜାଏ ।

‘‘ଆରେ ବାଃ ! ଆରେ ବାଃ !

ଆସ ମୋ ଗୋପାଳ ଭାଇ,

କୁଣ୍ଢାଇ ଧରିବି ଆଉ

ଛାଡ଼ିଦେବି ନାହିଁ ।’’

ଦୁଇ ଭାଇ କୋଳାକୋଳି,

କେତେ ନାଚ ରଙ୍ଗ,

ନାଚିଲେ ପାଦପଲତା,

ନାଚିଲେ କୁରଙ୍ଗ ।

ଭାଇର ମୋହନ ବେଶ

ଦେଖଇ ମୋହନ,

ଯେତେ ଦେଖିଲେହେଁ ସେ ଯେ

ଦିଶଇ ନୂତନ ।

କି ବିଚିତ୍ର ଭାଇ ତୁ ରେ

ପାଇଲୁ ମୋହନ ।

ଗଲା ତୋ ସଂସାର-ଭୟ,

ଧନ୍ୟ ତୋ ଜୀବନ ।

ହାତ ଧରି ଭାଇ ଚାଲେ

କଢ଼ାଇଣ ବାଟ,

ଗ୍ରାମ ପାଶେ ଛାଡ଼ି କହେ,

‘କାଲି ହେବ ଭେଟ ।’’

ମୋହନର କି ଆନନ୍ଦ,

କେ ପାରିବ କହି ?

ମାଏ କହେ, ‘‘କି ସୁନ୍ଦର

ମୋ ଗୋପାଳ ଭାଇ ।

କି ଯୋଗର ମାଆ ଆଜି

ପାଇଥିଲା ରାତି,

ଦେଖିଲି ଗୋପାଳ ଭାଇ,

ତା ଦିବ୍ୟ ମୂରତି ।

କାହା ଘରେ ଅଛି ମାଆ

ଏ ସୁନ୍ଦର ପଲା ?

ତା ପାଦଧୂଳିକି କିଏ

ସରିହେବ ପରା ।

ନାହିଁ, ନ ଥିବ ତ ପୁଅ

ତା ଭଳି ଜଗତେ,

ହରଷେ ନାଚିଲି ମୁହିଁ,

ଖେଳିଲୁ ତ କେତେ !

ଗ୍ରାମ ପାଖେ ଛାଡ଼ି ଭାଇ

ହୋଇଲା ଅନ୍ତର,

କହେ, ପରେ ଦେଖାହେବ’

ବଚନ ମଧୁର ।’’

କୋଳେ ଧରି ମାଆ ପୁଏ

ପାଇଲେ ପରଶ

ଗୋପାଳର, ଦ୍ରବେ ପ୍ରାଣ,

ମହାଭାବାବେଶ ।

ମୋହନ ମୋହନ ନୁହେ;

କେତେ ବଡ଼ ଦିଶେ ।

ପରାଣେ ବିଜୁଳି ଖେଳେ

ପରଶେ ପରଶେ ।

ବୁଝିଲା କାଙ୍ଗାଳ-ଧନ

କୃପାମୟ ହରି

ଶୁଣିଲେ କରୁଣ ଡାକ

ଦୀନେ କୃପା କରି ।

ଦ୍ରୌପଦୀ ଆରତ-ଡାକ,

ଗଜେନ୍ଦ୍ର-କାକୁତି,

ବଜ୍ରନାଦେ ଶୁଭିଥିଲା

ମୃଗୁଣୀର ସ୍ତୁତି ।

ନିରାଶ୍ରୟ ବାଳକର

ଶୁଦ୍ଧ ପ୍ରେମଡାକ

ନ ଶୁଣିଲେ ରହନ୍ତା କି

କେଭେଁ ପ୍ରଭୁ ଟେକ ?

ମାଆ ପୁଅ ଭାବେ ଭୋଳ

ରାତି ଗଲା ପାହି

ହସି ପୁଅ ଚାଲେ ପଢ଼ି,

ଭୟ ଲେଶ ନାହିଁ ।

କେବେ ହେଲେ ଭୟ, ଡାକେ,

‘‘ହେ ଗୋପାଳ ଭାଇ !

ବଡ଼ ଡରମାଡ଼ୁଛି ମ !

ଆମ ବେଗେ ଧାଇଁ ।’’

ଗୋପାଳ ଆସନ୍ତି ଧାଇଁ

ଭାଇ ହାତ ଧରି

କଢ଼ାନ୍ତି ବାଟ, ଲୁଚନ୍ତି

ବନ କରି ପାରି ।

ପାଠଶାଳାରେ ଦିନେକ

ପଡ଼ିଲା ବିଚାର,

ଗୁରୁ ପିତୃଶ୍ରାଦ୍ଧ, ଦେବ

କିଏ କି ବେଭାର ।

ଘିଅ, ଦୁଧ, ଆଳୁ, ମାଛ,

ସାରୁ, ବାଇଗଣ,

ଶକ୍ତି ଦେଖି ବାଣ୍ଟିନେଲେ

ଛାତ୍ର ଜଣ ଜଣ ।

ମୋହନ ଭିକାରୀ ପିଲା

ତାହା ଆଡ଼େ କେହି

କି ଦେବ ସେ ? ଅନାଦରେ

ଚାହିଁଲେ ତ ନାହିଁ ।

ବାଧିଲା ବାତୁଳ ପ୍ରାଣେ,

ନେତ୍ରୁ ଝରେ ନୀର;

‘‘କି ଦେବି ମୁଁ ଗୁରୁଦେବ ।’’

କହେ ‘‘ଆଜ୍ଞାକର ।’’

‘‘ହଉ, ହଉ, କି ଦେବୁ ତୁ !

ଆଣ ଢାଳେ କ୍ଷୀର;

ସେତିକି ଯଥେଷ୍ଟ ତୋର

ଗରିବର ଘର ।’’

ମାତା ପାଶେ ପୁଅ କହେ,

ଶ୍ରାଦ୍ଧ ଗୁରୁଘରେ

କାଲି ଢାଳେ ଦୁଧ ନେବି

ଚାନ୍ଦା ଅଛି ମୋରେ ।’’

ଭିକାରୁଣୀ ମାଆ କାହୁଁ

ଯୋଗାଡ଼ନ୍ତା କ୍ଷୀର,

କହିଲା ଗୋପାଳ ଦେବ

ନ ହୁଅ ଅଧୀର ।

ଜଗତର ଭାର ଯେହୁ

ଅଛି ଶିରେ ବହି,

ତୋରେ କ୍ଷୀର ଯୋଗାଇବ

ନିଅ ବାଟେ କହି ।’’

ହରଷେ ମୋହନ ଚାଲେ,

ହେଲା ବନ ପାଶ;

ଡାକଇ ‘‘ଗୋପାଳ ଭାଇ !

ଆସ, ବେଗେ ଆସ ।’’

ଆସିଲେ ଗୋପାଳ ଭାଇ,

ହାତେ କ୍ଷୀର ଢାଳ

ଭାଇ ହାତେ କ୍ଷୀର ଦେଇ,

ଲୁଚନ୍ତି ଚଞ୍ଚଳ ।

ହାତେ କ୍ଷୀରଢ଼ାଳ ଚାଲେ

ଫୁଲାଇଣ ଛାତି,

ମିଳିଲା ପାଠଶାଳାରେ

ମୋହନ ଝଟତି ।

ଶ୍ରାଦ୍ଧଦ୍ରବ୍ୟ ଯୋଗଡ଼ରେ

ଲାଗିଛନ୍ତି ଗୁରୁ,

ଜିନିଷ ରଖନ୍ତି ପୁଚ୍ଛି

ପ୍ରତି ଛାତ୍ରଠାରୁ ।

ମୋହନ ଦେଖାଇ କହେ,

‘‘ନିଅ କ୍ଷୀରଢାଳ ।’’

ସାମାନ୍ୟ କ୍ଷୀରରେ କାର

ନ ହେଲା ଆଦର ।

କହି କହି ଶେଷେ ଉଚ୍ଚେ

କାନ୍ଦଇ ମୋହନ,

‘‘ବକଟେ ଆଣିଛି କ୍ଷୀର,

ଦେଖ ତା ଗୁମାନ !’’

କହନ୍ତି ଶିକ୍ଷକ, ‘‘ନିଅ,

ରଖିଦିଅ ଆଗ,

ଛାର ଭିକାରୁଣୀ ପୁଅ,

କାଢ଼ୁଛି ସୁଆଗ ।’’

କାନ୍ଦିଲା ମୋହନ ଅପମାନେ

ଲୁହ ଝରେ,

ଢାଳରୁ ଢାଳନ୍ତି ତେଣେ

କ୍ଷୀର ନାହିଁ ସରେ ।

ପୂରିଲା ବାଲଟି ଗରା

ହଣ୍ଡା ହାଣ୍ଡି ଯେତେ,

କ୍ଷୀର ତ ନ ସରେ ତିଳେ,

ଅଛି ଯେତେ ସେତେ !

ଗାଆଁ ଗଣ୍ଡା ଚାରିଆଡ଼ୁ

ଆସି ରୁଣ୍ଡ ଲୋକେ;

ଅଦ୍ଭୁତ ସେ କ୍ଷୀର ଦେଖି

ପରଖନ୍ତି ଥୋକେ ।

ପ୍ରଭୁଙ୍କ ହାତରେ କ୍ଷୀର

ଅକ୍ଷୟ ହୋଇଲା,

କହନ୍ତି, ‘ଅଦ୍ଭୁତ ଏ ଯେ

ଆଖି ନ ଦେଖିଲା ।’

କ୍ଷୀରେ ଖିରିପିଠା ହେଲା,

ସର ରସାବଳି,

ରାବେଡ଼ି, ଖିରିମୋହନ,

ଲଡ଼ୁ, ସରପୁଳି ।

ଖିରିପିଠା ଥୁଆ ହେଲା,

ଘର ଘର ପୂରି;

ମହକ ତା ଚହଟିଲା

ମୁଗ୍‌ଧ ନରନାରୀ ।

ଶ୍ରାଦ୍ଧପତ୍ରେ ବଢ଼ାହେଲା

ଯେତେ ପିଠାଖିରୀ,

ତା ଦିବ୍ୟ ସୁବାସେ ଶ୍ରାଦ୍ଧ -

ଘର ଗଲା ପୂରି ।

ପିଣ୍ଡ ଧରି ପିତୃଲୋକେ

ଡାକନ୍ତି ଶିକ୍ଷକ,

ସଦେହେ ଘେନନ୍ତି ପିଣ୍ଡ,

ଦେଖୁଛନ୍ତି ଲୋକ ।

‘ତୃପ୍ତ’, ‘ତୃପ୍ତ’ କହି ପିତୃ-

ଗଣ ଗଲେ ଫେରି,

ବ୍ରାହ୍ମଣ ପଙ୍ଗତ ବସେ

ଲାଗେ ଦିବ୍ୟ କ୍ଷୀରି

କ୍ଷୀରି ନୁହେ ସରଗର

ଅମୃତ ସେ ଅବା ।

ସହସ୍ର ସହସ୍ର ତୁଣ୍ଡେ

‘ବାହାବା ! ବାହାବା !’

ଶେଷରେ ବସନ୍ତି ଗୁରୁ

ଛାତ୍ର ଧାଡ଼ି ଧରି,

ପଡ଼ଇ ସକଳ ପ୍ରାଣ

ଆନନ୍ଦେ ଉଛୁଳି ।

ଖିରିପିଠା ଖାଇ ଲୋକେ

ଗଲେ ଯେଝା ଘରେ;

ମୋହନକୁ ଡାକି ଗୁରୁ

ପୁଚ୍ଛନ୍ତି ଆଦରେ ।

ଗୁରୁ-କାହୁଁ ପାଇଲୁ ଏ କ୍ଷୀର

କହ ତ ମୋହନ ।

ତୋ କ୍ଷୀର ଘେନି ଆଜି

ଶ୍ରାଦ୍ଧ ମୋର ଧନ୍ୟ ।

ମୋହନ-ଡାକିଲି, ଗୋପାଳ ଭାଇ

ଆଣିଦେଲେ କ୍ଷୀର;

ସେ ତ ମୋର ବଡ଼ଭାଇ,

ବାଟେ ସାଥୀ ମୋର ।

ବାଣବାଟେ ଅନ୍ଧକାରେ

ଭୟ ହେଲେ ମୋରେ;

ହାତ ଧରି ଚଳାନ୍ତି ସେ,

ଡାକିଦେଲେ ଥରେ ।

ଗୁରୁ-ରହ ତେବେ ବାବୁ ! ତୋର

ସଙ୍ଗେ ଯିବି ମୁହିଁ,

ଦେଖାଇଦେବୁ କି ବାରେ

ତୋ ଗୋପାଳ ଭାଇ ?

ମୋହନ-ଆସନ୍ତୁ ନା ଗୁରୁଦେବ !

ଦେଖିବେ ତ ଯାଇ,

ଡାକିବି ‘ଗୋପାଳ ଭାଇ’,

ଆସିବେ ସେ ଧାଇ

ବଣର ନିକଟେ ହେଲେ,

ଡାକିଲା ମୋହନ;

ଉଚ୍ଛସ୍ୱରେ ତାନ ତୋଳି

ଡାକେ ଘନ ଘନ ।

ଆଜି କି ବିଚିତ୍ର କଥା,

ତା ଗୋପାଳ ଭାଇଁ,

ଯେତେ ଡାକିଲେ ହେଁ

କିଆଁ ପାଖେ ପଶୁନାହିଁ ।

‘‘କିଆଁ ଡାକୁଅଛୁ ?’’ ଶୁଭେ,

‘‘ଆଜି ନାହୁଁ ଏକା,

ଗୁରୁ ଯାଉଛନ୍ତି ସଙ୍ଗେ,

ନାହିଁ ଭୟ, ଦକା ।’’

ମୋହନ ଆତୁରେ କହେ,

‘‘ଗୁରୁଜି ତୁମକୁ

ଦେଖିବେ କହନ୍ତି ବେଗେ

ଦେଖାଦିଅ ତାଙ୍କୁ ।’’

ବନସାରା ଖେଳେ ଜ୍ୟୋତି

ଶ୍ୟାମଳବରଣ,

ଆସିଲେ ଗୋପାଳ ଭାଇ

ଦେଖିଲା ମୋହନ ।

ମୋହନ-ଦେଖନ୍ତୁ ହେ ଗୁରୁଦେବ !

ଭାଇ କି ସୁନ୍ଦର ।

ଶିରରେ ମୟୁରଚୂଳ,

ଗଳେ ରତ୍ନମାଳା,

ବାହୁରେ ବଳୟ ବେନି,

ପାଦରେ ନୂପୁର,

ହସ୍ତେ ଶୋହେ ବଂଶୀ,

କଟିତଟେ ପୀତାମ୍ବର !

ଗୁରୁ-ଦିଶୁନାହିଁ ମୋତେ କିଛି,

ଖାଲି ଶ୍ୟାମଜ୍ୟୋତି ।

ମୋହନ-ମୋ ରାଣ ! ଗୁରୁଙ୍କୁ ଭାଇ !

ଦେଖାଅ ମୂରତି ।

ଗୋପାଳ-ତୋ କଥା ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ବାବୁ !

ବିଶ୍ୱାସ ସରଳ,

ଅନ୍ତର ତ ଶୁଦ୍ଧଭାବେ,

ପ୍ରେମେ ଢଳଢଳ;

ତୁ ଦେଖିଲୁ ବୋଲି ଗୁରୁ

ଦେଖନ୍ତେ କି ସତେ ।

ତୋ ଯୋଗୁଁ ଦେଖିଲେ ଜ୍ୟୋତି,

ଗଲା ପାପ ଯେତେ ।

ପ୍ରେମେ ବିସ୍ଫାରିତ ଗୁରୁ

ଦେଖି ଦିବ୍ୟ-ଜ୍ୟୋତି;

ମଧୁ ଦିବ୍ୟବାଣୀ ଶୁଣି

ଧନ୍ୟ କଲେ ଶ୍ରୁତି ।

ମୋହନ ପରାଣ କିନ୍ତୁ

ଅତି ହିଁ ଆତୁର,

ଦେଖି ନ ପାରିଲେ ଗୁରୁ

ଭାଇଙ୍କୁ ତାହାର ।

ଶିଷ୍ୟ ହସ୍ତ ଧରି ଗୁରୁ

ମିଳିଲେ ମନ୍ଦିରେ

ଶିଷ୍ୟହସ୍ତୁ କି ବିଦ୍ୟୁତ

ଅଙ୍ଗେ ଅଙ୍ଗେ ଖେଳେ ।

ମନ୍ଦିରେ, ବାହାରେ ଏବେ

ଘନଶ୍ୟାମ-ଜ୍ୟୋତି ।

ଆତ୍ମହରା ହୋଇ ଗୁରୁ

ଭିତରେ ଦେଖନ୍ତି;

ଦେଖିଲେ ଜ୍ୟୋତିମଣ୍ଡଳେ

ବିଧବାର କୋଳେ

ଗୋପାଳ ପୋଛନ୍ତି, ମାଆ-

ଲୁହ କୁତୂହଳେ ।

ଦେଖ ଗୁରୁ ଚକ୍ଷୁ ଫେଡ଼ି

ଅପରୂପ ଛବି;

ଗୁରୁ ଶିଷ୍ୟେ ବଡ଼ କିଏ

କହିବ କି ଭାବି ?

ଭିକାରୁଣୀ ଗଣ୍ଠିଧନ

ଦେଖିଲ ତୁ ଗୁରୁ ।

‘‘ସ୍ୱର ଭିକାରୁଣୀ ପୁଅ !’’

ମୁଖୁଁ ନ ବାହାରୁ ।

ଜୟ ଜୟ ଗୋପୀନାଥ,

ଜୟ ନନ୍ଦବାଳ !

ଆଖିକି ନ ଦିଶେ ପଥ,

ହୁଏ ମୁଁ ବାଚାଳ ।

ଅନ୍ତରେ ଘୋର ଅନ୍ଧାର,

ଦିବ୍ୟ-ଜ୍ୟୋତି ଜାଳି

ଦେଖାଅ ସୁଗମ ପଥ

ଚାଳ ବନମାଳୀ ।

ସୁତସୁତା ଦେଲୁ କାହିଁ

ନ ଦେଖଇ ସୁଖ ।

କୋଳେ ଆସ ନନ୍ଦସୁନୁ

ଦେଖେ ଚନ୍ଦ୍ରମୁଖ !

ଶୁଦ୍ଧ ବଇଶାଖ ମାସ

ଶୁକ୍ଲପକ୍ଷ ରାତି

ସେ ତ ଧନିକର ଘର

ବିପୁଳ ସମ୍ପତ୍ତି ।

ଦାଣ୍ଡେ ସୁପ୍ରଶସ୍ତ ବେଦୀ

ପୁରାଣ ମଣ୍ଡପ,

ହୁଏ ଭାଗବତ ପାଠ,

ଜଳେ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣଦୀପ ।

ଗାଆନ୍ତି ମଧୁର କଣ୍ଠେ

ପଣ୍ଡିତ ଉତ୍ତମ,

ଶୁଭୁଛି ସରସେ ଫୁଟି

ରାମକୃଷ୍ଣ ନାମ ।

ପିଣ୍ଡା ଘର ପୂରି

ଚତୁର୍ଦ୍ଦିଗେ ଜମା ଲୋକେ,

ମଣ୍ଡପରେ ବସିଛନ୍ତି

ବଡ଼ ବଡ଼ ଥୋକେ ।

ହେଉଅଛି ପାଠ କୃଷ୍ଣ

ଦିବ୍ୟ ବାଳଲୀଳା,

ଭାବର ଲହରୀ ପ୍ରାଣୁଁ

ପ୍ରାଣେ କରେ ଖେଳା ।

ମାରଣା ପଶିଛି ଘରେ

ଖୋଜେ ଅନ୍ଦି କନ୍ଦି,

ସାର ସାର ଧନ ଦ୍ରବ୍ୟ

ଥୋଉଅଛି ବାନ୍ଧି ।

ସୁମଧୁର କୃଷ୍ଣନାମ

ବାଜେ କର୍ଣ୍ଣେ ତାର,

ଶୁଣିଲା ସେ ସ୍ଥିର ହୋଇ

କିବା ସମାଚାର ।

ପଡ଼ିଅଛି ବାଳଲୀଳା,

ପାହୁଅଛି ରାତି,

କୋଳରେ କହ୍ନାଇ ନନ୍ଦ

ଗୋଧନ ଦୁହନ୍ତି ।

କଣ୍ଟକିତ ତନୁ, ନେତ୍ରୁଁ

ବହେ ପ୍ରେମଧାର,

କୋଳେ କଇବଲ୍ୟଦାତା

ପ୍ରାଣର ଦୁଲାଳ ।

ବାର ବାର ନିରେଖନ୍ତି

ତନୟ ଶ୍ରୀମୁଖ

ବାର ବାର ଚୁମ୍ବ ଦ୍ୟନ୍ତି

ତାଙ୍କ ଭାଗ୍ୟ ଦେଖ ।

ସରିଲା ଗୋଧନ ଦୁହାଁ;

ଦୁଗ୍‌ଧ ଘଟ ଧରି

ପୁତ୍ରତୁଣ୍ଡେ ସଦ୍ୟ ଦୁଗ୍‌ଧ

ନନ୍ଦ ଦେଲେ ଢାଳି ।

ଶୁଭିଲା ନୂପୁର ଧ୍ୱନି

ଆସିଗଲେ ରାମ,

ପିଇଲେ ତାଙ୍କର ଭାଗ,

ନନ୍ଦ ପୂର୍ଣ୍ଣକାମ ।

ଭାଇ ଦୁଇ ଚଳିଯାନ୍ତି

ଯଶୋଦା-ମନ୍ଦିରେ

ନୀଳପୀତ କାଛା ଧରି

ମାତା ଉଭା ଦ୍ୱାରେ ।

ପିନ୍ଧାଇଲେ ଭିଡ଼ି କାଛା,

ସଜାଡ଼ିଲେ ବେଶ,

ଖଞ୍ଜିଦେଲେ ଶିଖିପୁଚ୍ଛ

ବିନ୍ୟାସିଣ କେଶ ।

ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଦୁଇ ମଣି ଦୁଇ

ଚୂଳେ ଖଞ୍ଜି ଦେଲେ;

ସଂସାର-ସମ୍ପଦ ସରି

ହେବ ନି ତା ତୁଲେ ।

ବକ୍ଷେ କଉସ୍ତଭମଣି,

ଗଳେ ରତ୍ନହାର,

ବାହୁରେ ବଳୟ ଦେଲେ,

ଚରଣେ ନୂପୁର ।

କେତେ କେତେ ଅଳଙ୍କାର

ନାହିଁ ତାର ମୂଲ

ଧରଣୀର ଧନ ଅଳ୍ପ,

ସରଗେ ଅତୁଳ ।

ବେଶ ବାନ୍ଧି ପ୍ରେମେ ମାତା

ଚୁମ୍ବନ୍ତି ବଦନ;

ସେ ଚୁମ୍ବନେ ସ୍ୱର୍ଗସୁଖ

ଦିଶିଲା ମଳିନ ।

ଛନ୍ଦଣି ବନ୍ଧଁଣି ବଂଶୀ

ହାତେ ଦୁଇ ଭାଇ,

ଚାଲିଲେ ଯମୁନାକୂଳେ

ଗୋଧନ ଚରାଇ ।

ତୋଳି ଫୁଲ ବନମାଳେ

ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗ ଭରିବେ

କଦମ୍ବମୂଳରେ ରଙ୍ଗେ

ବଂଶୀ ବଜାଇବେ ।

ଶୁଣିଲା ମାରଣା, କିବା

ଭାବିହୁଏ ଠିଆ,

ଭାବିଲା, ‘‘ଏ ଛୋଟ ଚୋରି

କରିବି ମୁଁ କିଆଁ ?

ଦୁଇ ବାଳକଙ୍କ ପିଛା-

ଧରି ଯିବି ବନେ,

ହରିବି ଭୂଷଣ, ହେବି

ଆଚ୍ଛା ଧନୀ ଜଣେ ।’’

ଚୋରି ମାଲ ଛାଡ଼ି ଦାଣ୍ଡେ

ଆସିଲା ମାରଣା

ପଣ୍ଡିତେ ପଚାରି ଭଲେ

ବୁଝିବ ଘଟଣା ।

ପଣ୍ଡିତେ ଫେରନ୍ତି ଘରେ

ହେବ ଅଧରାତି,

ଦୁଆରେ ଦେଖନ୍ତି ଭୀମ

ମାରଣା ମୂରତି ।

‘‘ଗୋସାଇଁ ! କହିଲୁ ତୁ ତ’’

ପୁଚ୍ଛଇ ମାରଣା,

‘‘ନନ୍ଦପିଲା ରାମ କୃଷ୍ଣ

ଅଳଙ୍କାର ନାନା,

କୋଟି କୋଟି ଟଙ୍କା ହେବ

ଆଚ୍ଛା ଆଚ୍ଛା ମାଲ,

ସଂସାରରେ ନାହିଁ ସରି

ସରଗେ ଅତୁଳ ।

ଚୋର କରୁଥିଲି ଘରେ

ବାଜିଲା ମୋ କାନେ,

ଥରକରେ କେତେ ଧନ !

ଭାବେ ମନେ ମନେ,

ମୁଁ କିଆଁ କରିବି ଚୋରି

ପଶି ଘରେ ଘରେ,

ଜୀବନକୁ ସୁଖୀ ହେବି

ଚୋରି କରି ଥରେ ।

ମାରଣା ମୁଁ, ଡର ନାହିଁ

ପଡ଼ିଗଲେ ବାଗ

ଲୁଟିବି ସେ ଅଳଙ୍କାର,

ବତାଅ ତ ଆଗ ।

ଠିକ୍ କଥା କହୁଛ ତ,

ଦେଖ ମୁଁ ମାରଣା,

ଦେଖ ମୋର ଠେଙ୍ଗା

ମୁଣ୍ଡ କରିଦେବି ଚୂନା ।

ଥରକରେ ଯେବେ ଏତେ

ବିଭବ ମିଳିବ,

ଅଧେ ଅଧେ ନେବା, ମୋର

ବହୁତେ କି ହେବ ?

ନାହିଁ ବାଳବଚା, ନାରୀ

ନାହିଁ ଧନେ ସଧ,

ପୋଡ଼ା ପେଟ ପାଇଁ ସବୁ

ଲାଗିଅଛି ଯୁଦ୍ଧ ।

ସତ ସତ କହ ତେବେ,

ମୁହିଁ ତ ମାରଣା,

କେତେ ଦୂରେ, କେଉଁ ଦିଗେ,

କହ ତ ଠିକଣା ।

‘‘କଳା ଧଳା ଦୁଇ ଭାଇ

ଶିରେ ଶିଖିଚୂଳ,

ଗୋଗୋଷ୍ଠ ଫେରାନ୍ତି ଘରେ

ବୁଡ଼ିଗଲେ ବେଳ ।

ବନମାଳେ ମଣ୍ଡିଥାନ୍ତି

ସମସ୍ତ ଶରୀର,

ବୁଦ୍ଧିଆସେ, ନୋହିଲେ ତ

ଲୁଟି ନେବେ ଚୋର !

ମୂରଲୀ ବଜାନ୍ତି ନିତି

ନାଚି ନୀପମୂଳେ,

ମାରଣା ଧରିବେ ପିଛା

ନ ଭାବନ୍ତି ତିଳେ ?’’

‘‘ଥାଅ, ଥାଅ ପଣ୍ଡିତ ହୋ !

ମୋ ମନ ଉଚ୍ଛନ୍ନ;

ମାରଣା ତ ପିଛା ଧରି

ଲୁଟି ବେଣି ଧନ ।

ଗୋଟି ଗୋଟି କରି ଆଚ୍ଛା,

କହ ଆଉ ଥରେ,

କିଏ କେଉଁ ଅଳଙ୍କାର

କେଉଁ ଅଙ୍ଗେ ଭରେ ।’’

ମାରଣାର ମୂର୍ଖପଣ

ଦେଖି ଦ୍ୱିଜ ହସେ,

ଘରୁ ପୋଥି ଆଣି

ହସି ହସି ପଢ଼ି ବସେ ।

କହେ ‘‘ପୋଥି କଥା ମିଛ

ହେବ କି ମାରଣା !

ତପନ ପଡ଼ିବେ ଖସି,

ଧରା ହେବ ଚୂନା ।

ରାମ କୃଷ୍ଣ ବେନିଙ୍କର

ଚରଣ କମଳେ

ସୁନାର ନୁପୂର ରୁଣୁ

ଝୁଣୁ ଧ୍ୱନି କରେ ।

କଟିରେ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ସୂତା

ମାଣିକ୍ୟଜଡ଼ିତ

ବିଚିତ୍ର କୌସ୍ତୁଭମଣି

ବକ୍ଷେବିମଣ୍ଡିତ ।

ବାହୁରେ ରତ୍ନକଙ୍କଣ,

କର୍ଣ୍ଣରେ କୁଣ୍ଡଳ,

ଜ୍ୟୋତିରେ ମାନସ ହରେ,

ଗଳେ ରତ୍ନମାଳ ।

ସାର ସାର ମଣିଖଞ୍ଜା

ଚୂଡ଼ା ଶୋଭା କିବା ?

ନୀଳ ଘନେ ତାରାପନ୍ତି

ମନେ ହୁଏ ଅବା !

କୁଞ୍ଚିତ ଅଳକପନ୍ତି

କସ୍ତୂରୀ ତିଳକ,

ମୁଖେ ମନ୍ଦହାସ, ମୋହେ

ଚାହାଣି ଛଟକ ।

କୃଷ୍ଣର ହାତର ସେ ଯେ

ସୁବର୍ଣ୍ଣ ବାଂଶରୀ

ମୂଲ୍ୟ ତାର କେ କହିବ,

ନାଦେ ସୁଧା ଝରି ।

ମାରଣା–ହଉ ହଉ, ଥାଉ କଥା;

ପୁଚ୍ଛେ ପଦ ଦୁଇ,

କେତେ ଦୂରେ, କେଉଁ

ଥାନେ ଭେଟିବି ମୁଁ ଯାଇଁ ?

ପଣ୍ଡିତ-‘‘ଉତ୍ତର ଦିଗକୁ ଯାଅ,

ଦେଖିବ ତ ସ୍ଥାନ,

ବହଇ ଯମୁନା ନଈ,

ଗିରି ଗୋବର୍ଦ୍ଧନ ।

ନଦୀକୂଳେ ନୀପମୂଳେ

ମିଳି ଦୁଇ ଭାଇ,

ସରସେ ନାଚନ୍ତି ରଙ୍ଗେ

ମୂରଲୀ ବଜାଇ ।

କୂଳୁ ଗିରି ପାଦ ଯାଏ

ଶୋଭଇ ପ୍ରାନ୍ତର,

ଚରିଣ ଶୁଣନ୍ତି ଗାଈ

ମୁରଲୀ ମଧୁର ।’’

ଥାଉ ଥାଉ ଯାଏ ମୁହିଁ

କହିଣ ମାରଣା,

ଅନ୍ଧାରେ ଉତ୍ତରେ ଧାଏଁ,

ନାହିଁ ପଥ ଜଣା ।

ଭୋକଶୋଷ ନାହିଁ, ଆଗେ

ଆଗେ ଯାଏ ଚଳି,

ପାଦରେ କଣ୍ଟକ ଫୁଟେ,

ବହେ ଶ୍ରମବାରି ।

ଅନ୍ତରେ ନାଚନ୍ତି ଦୁଇ

ସୁନ୍ଦର ବାଳକ,

ଏକ ଘନଶ୍ୟାମ ତନୁ,

ଗଉର ଆରେକ ।

କେତେ ଗାଆଁ ଗଣ୍ଡା ଗଲା,

ପାହାଡ଼ ପଡ଼ିଲା,

ପାହାଡ଼ ପାଖରେ ସେ ତ

ନଦୀ ନ ଦେଖିଲା ।

ଚାଲେ ଅପନ୍ତରା ବାଟ,

ଉଡ଼େ ବାଆ ଭଳି,

କେତେ ଯେ ଚାଲିଲା

କିଏ ପାରିବ ତା କଳି ?

ଡାକିଲେ ନିଶି ଡଗରା,

କୁଆ କଲେ କାଆ,

ଜାଣିଲା ମାରଣା ଆସି

ହେଲା ପାହାନ୍ତିଆ ।

ପରାଚୀ ଗଗନ ଦିଶେ

ଆରକ୍ତ ସୁନ୍ଦର,

ସମ୍ମୁଖେ ଦେଖଇ ଦସ୍ୟୁ

ଗିରି ମନୋହର ।

ନିକଟେ ଦିଶିଲା ନଈ

ଯାଉଅଛି ବହି,

ଖୋଜିଲା କେଳିକଦମ୍ବ

ରହିଅଛି କାହିଁ ?

ଦି ଚାରି କଦମ୍ବଗଛ

ଯୋଗକୁ ଦେଖିଲା ।

‘ଏଇ ହେବ’ ‘ଏଇ ହେବ’

ମନେ ଠିକ୍ କଲା ।

ନଦୀକୂଳୁଁ ଗିରିତଳ

ଯାଏ ପ୍ରସାରିତ

ରହିଛି ପ୍ରାନ୍ତର ଶ୍ୟାମ

ଦୁର୍ବାଦଳଯୁତ ।

ଦେଖିଲା ଗୋଚରଭୂମି

ତୃପ୍ତି ହେଲା ମନେ,

ଗଛଚୂଳେ ଚଢ଼ି ଦୂରେ

ଚାହିଁଲା ଯତନେ ।

କାହାନ୍ତି ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ, କାହି

ଶ୍ୟାମଘନ ଦ୍ୟୁତି,

ଆସନ୍ତି କି ବଳରାମ

ଗଉର ମୂରତି ?

ରାତି ହେଲା ସାତ ରାତି

ସରୁ ନାହିଁ କାଳ !

ପୀକ କାକ ରାବ ଦେଲେ,

ନୁହଇ ସକାଳ ।

କଦମ୍ବଚୂଳରେ ଚଢ଼ି

ଚାହେଁ ଚଉଦିଗ,

ମନ ତ ଘୂରଇ, ପ୍ରାଣେ

ଅପାର ଆବେଗ ।

ବାରେ ସେହୁ କାନପାତି,

ବାଜେ କି ମୂରଲୀ,

କଳା ଧଳା ଦୁଇ ଭାଇ

ଆସନ୍ତି କି ଚାଲି ?

ଅଦ୍ଭୁତ ସାଧନା ଚାଲି

ରାତି ହେଲା ଶେଷ,

କି ଭାବେ ନାଚଇ ପ୍ରାଣେ

ସରଳ ବିଶ୍ୱାସ ।

ଫସର ଫାଟିଲା ଏବେ,

ରାତି ଗଲା ପାହି,

ମାରଣା ବ୍ୟାକୁଳ ପ୍ରାଣେ

ତିଳେ ଶାନ୍ତି ନାହିଁ ।

ବୃକ୍ଷଚୂଳୁଁ ଆସେ ତଳେ,

ପୁଣି ଚଢ଼େ ଚୂଳେ

ବାରେ ଦୂରେ ବଂଶୀ ସ୍ୱନ

ଜୀବନ ବିକଳେ ।

ଶୁଭିଲା କି ଦୂରେ, ବହୁ

ଦୂରେ ବଂଶୀସ୍ୱନ ।

ଚୂଳରୁ ଡ଼େଇଁଲା ତଳେ,

ଭୁଲିଲା ମରଣ ।

ପଡ଼ିଣ ମୂର୍ଚ୍ଛିତ ହେଲା,

ହୋସଗଲା ଉଡ଼ି,

ନିକଟେ ଶୁଣିଲା ସ୍ୱନ,

ଉଠେ ଛାଡ଼ି ରଡ଼ି ।

ଦିଶିଲା ଶୀତଳ ଜ୍ୟୋତି

ଶ୍ୟାମଳ ପ୍ରକାଶ,

ଜଗତମୋହନ ଦୁଇ

ଭାଇ ହେଲେ ପାଶ ।

ଗୋରୁପଲ ଯାଉଛନ୍ତି

ଦୂରୁଁ ଦୂରେ ଚରି;

ମଧୁର ମୁରଲୀ ଶୁଣୁ-

ଛନ୍ତି କର୍ଣ୍ଣ ଡେରି ।

ମାରଣା-ଆହା କି ଅପୂର୍ବ ରୂପ,

ଚାରୁ ବିମ୍ବାଧର,

ଚକ୍ଷୁଜ୍ୟୋତିରୁ ସ୍ରବୁଛି

ଅମୃତ-ନିର୍ଝର ।

ଚତୁର୍ଦ୍ଦିଗେ ଯାଏ ଖେଳି

ଅଙ୍ଗର ଝଟକ,

ବହୁ ମୂଲ୍ୟ ବିଭୂଷଣ

ଶୋହେ ଅଙ୍ଗଯାକ ।

ଏଡ଼େ ସୁକୁମାର ଶିଶୁ

ଛନ୍ତି କି ଜଗତେ ।

ଗାଈ ଜଗି ବାପ ମାଏ

ଛାଡ଼ିଲେ କେମନ୍ତେ ?

ଦ୍ରବେ ମୋ ମାରଣା–ତନୁ,

ପ୍ରେମେ କଣ୍ଟକିତ,

ଯେତେ ଦେଖିଲେ ହେଁ

ଚକ୍ଷୁ ନୁହନ୍ତି ତୃପତ ।

ଲୁଟିବି ଗହଣା, ଧିକ୍‍

ନଗଲି ମୁଁ ମରି,

ହାତ କହେ ନୂଆ ସଜ

ଦିଅନ୍ତି ମୁଁ ଭରି ।

ନ ଲୁଟିବି ଗହଣା ତ

ଆସିଲି କିପାଇଁ ?

ଅଧେ ଦେବି ପଣ୍ଡିତଙ୍କୁ

କହିଛି ତ ମୁହିଁ ।

ମାରଣା ମୁଁ ଶୋଭଇ କି

ଦୟାମାୟା ପ୍ରାଣେ ?

ଲୁଟିବାକୁ ଆସିଅଛି,

ଲୁଟିବି ଏ କ୍ଷଣେ ।

ଦୃଢ଼ମନେ ମାରଣା ଯେ

ହୁଏ ଆଗୁସାର,

ପ୍ରେମ, ସ୍ୱେଦ, କମ୍ପ,ହେଲା

ସାତ୍ତ୍ୱିକ ବିକାର ।

ଗୌରଶ୍ୟାମ ଦୁଇ ତନୁ

ଦେଖେ ପ୍ରାଣଭରି,

ଦେଖୁ ଦେଖୁ ବୁଡ଼େ ଚେତା

ତଳେ ଯାଏ ପଡ଼ି ।

ପୁଣି ଉଠେ, ପ୍ରେମେ ନାଚେ,

ଛାଡ଼େ ଘୋର ରଡ଼ି,

କହେ ଦୃଢ଼େ, ଦିଅ ସବୁ

ଅଳଙ୍କାର କାଢ଼ି ।

ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ କହନ୍ତି, ‘ଆମ

ଦ୍ରବ୍ୟ ଦେବୁ କିଆଁ ?’

ମାରଣା ଦେଖାଏ ଲାଠି

କହେ ‘ଚାହାଁ, ଚାହାଁ’ ।

ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ-ଧରିଛୁ ତ ଲାଠି ଖଣ୍ଡେ

ଆଉ କି ଦେଖିବି ?

ମାରଣା-ନ ଦେଲେ ଏଥିରେ

ମୁଣ୍ଡ ଗୁଣ୍ଡାକରି ଦେବି ।

ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ-ନାହିଁ, ନାହିଁ କେବେ

ଅଳଙ୍କାର ନାହିଁ ଦେବୁ,

ଆମେ ଦୁଇ ଜଣ ଅଛୁ,

ଜଣେ କି କରିବୁ ?

ମାରଣା-ମାଡ଼ିବସି ନିଜ ହାତେ

ସବୁ ନେବି କାଢ଼ି,

ଦୁଇ ଭାଇ ଦେବି ମୁହିଁ,

ନଈରେ ଫୋପାଡ଼ି ।

ଦୁଇ ଭାଇ-ବାପରେ ! ବାପରେ !

କିଏ ଅଛ ଆସ ଧାଇଁ ।

ମୁଖ ବନ୍ଦ କରେ ଦସ୍ୟୁ

ପ୍ରଭୁ ମୁଖ ଛୁଇଁ ।

ସେ ସ୍ପର୍ଶେ ମାରଣା ଦେହେ

ଖେଳିଲା ବିଜୁଳି,

ଚେତା ବୁଡ଼ିଗଲା, ଭୂମି

ତଳେ ପଡ଼ି ଢଳି ।

ଚେତା ପାଇ କହେ,

‘‘ତୁମେ କିଏ ଦୁଇ ଭାଇ ?

ଅଧିକ ସୁନ୍ଦର ଦିଶ,

ଯେତେ ଦେଖେ ମୁହିଁ ।

ଦେଖୁଁ ଦେଖୁଁ ଚକ୍ଷୁରେ ତ

ନ ପଡ଼େ ପଲକ,

ଅଙ୍ଗେ ଅଙ୍ଗେ ଖେଳିଯାଏ

ମୋହନ ପୁଲକ ।

କାନ୍ଦିବି କି, ଲୁହ ବହେ,

କି ବିଚିତ୍ର କଥା ।

ତୁମେ ତ ମନୁଷ୍ୟ ନୁହ,

ନିଶ୍ଚୟ ଦେବତା ।’’

ଦୁଇ ଭାଇ-ନାହିଁ ତ ! ଦେବତା ନୋହୁ

ଆମେ ଦୁଇ ଭାଇ,

ନନ୍ଦଙ୍କ କୁମର, ଜଗୁ

ବୁଲି ବନେ ଗାଈ ।

ମାରଣା-ଆହା କି ମଧୁର ହସ !

କି ବାଙ୍କ ଚାହାଣି ।

ଲୁଟି କେ ପାରିବ ଅଙ୍ଗୁ

ଅଳଙ୍କାର ପୁଣି ।

ଯାଅ, ଯାଅ, ଦୁଇ ଭାଇ

ଗୋଧନ ଚରାଅ,

ଦେଖୁଥିବି ନେତ୍ରଭରି,

ନିତି ଆସୁଥାଅ ।

ଆଣ ତୁମ କୁନି ହାତ

କରେ ମୁଁ ଚୁମ୍ବନ,

ଶିରେ ପଦ୍ମପାଦ ଥୁଅ,

କର ବାବୁ ଧନ୍ୟ !

ଏଇ ଯେ କଦମ୍ବମୂଳେ

ବିରଚି କୁଟୀର,

ରହି ଦେଖୁଥିବି ନିତି

ବଦନ କମଳ ।

ନିତି ଦେଖା ଦେବ ଆସି

ପରାଣ-ସଙ୍ଖାଳି ।

ନ ହେଲେ ଏ ପିଣ୍ଡ ଛାଡ଼ି

ଯିବ ଜୀବ ଚାଲି ।

କୃଷ୍ଣ-କର ତ ପ୍ରତିଜ୍ଞା, ଆଉ

ନ ମାରିବ ଲାଠି,

ଅଙ୍ଗର ଗହଣା ଆଉ

ନେବ ନାହିଁ ଲୁଟି ।

ବାଳୁତ ପରାଣ ଆଉ

ନାହିଁ ଡରାଇବ;

ତେବେ ତ ଆସିବୁ ବନେ

ନିତି ଦେଖାହେବ ।

ମାରଣା-ଥରେ ନୁହେ, ଶତ ଥର

ପ୍ରତିଜ୍ଞା ମୋହର,

ତୁମକୁ କେ ମାରିବ ରେ

ଲୋକ ଦୁନିଆର ?

ତୁମକୁ ମାରିବ କା’ର

ଅଛିରେ ଶକତି ?

ରୂପ ଦେଖି ତରଳିବେ,

ବାଇ ହେବ ମତି ।

ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ-ଏବେ ଯାଚି କରି ଦେଉ,

ନିଅ ତ ଗହଣା,

ଲୁଟିନେବା ବ୍ୟବସାୟ,

ଜାତିରେ ମାରଣା ।

ଆମର ତ ଅଛି ବହୁ,

ପୂରିଛି ଭଣ୍ଡାର;

ଗରିବ ତୁ ନିଅ, ନିଅ,

ଦୁଃଖ କର ଦୂର ।

ମାରଣା-ଗହଣା କି ହେବ ବାବୁ !

ପୂରିଛି କାମନା,

ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗ ମୁକୂଳା ହେବ,

ବଳାଇ କହ ନା ।

ଦୁଇ ଭାଇ-ବନମାଳେ ଭରିଅଛୁ,

ଦୁଇ ଭାଇ ଦେହ,

ମୁକୁଳା ଦିଶିବୁ ନାହିଁ,

ମିଛ କିଆଁ କହ ?

ଘରେ ନୂଆ ଅଳଙ୍କାର

ମାଆ ଦେବେ ଭରି,

ଇଚ୍ଛା ଯେବେ ଆସ କାଲି

ନେବ ଆଜି ପରି ।

ମାରଣା-ନିଶ୍ଚୟ ଆସିବି କାଲି,

ଦେଖିବି ଶ୍ରୀମୁଖ,

ନିତି ନିତି ମୁଖ ଦେଖି

ଭୁଲୁଥିବି ଦୁଃଖ ।

ବଳାଇ କହିଲେ କୃଷ୍ଣ

ଭାଙ୍ଗି ନ ପାରିଲା,

ଅଞ୍ଚଳପାତି ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗ

ଭୂଷଣ ଘେନିଲା ।

ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗ ପାଲଟା

ଅଳଙ୍କାର ଶିରେ ଧରି,

କେତେ ଭାବେ ପ୍ରାଣ ଥରେ,

ଦସ୍ୟୁ ଯାଏ ଫେରି ।

ପଣ୍ଡିତ ଦୁଆରେ ସବୁ

ଅଳଙ୍କାର ଥୋଇ,

କହେ, ‘‘ସବୁ ନିଅ ତୁମେ,

ମୋର ଲୋଡ଼ା ନାହିଁ ।

କଉସ୍ତୂଭମଣି ଆଉ

ଆଉ ଅଳଙ୍କାର

ଜ୍ୟୋତିରେ ଝଟକେ ଘର

ନ ରହେ ଅନ୍ଧାର ।

ପଣ୍ଡିତେ ବୁଝିଲେ ସବୁ

ଘଟଣା ତ ସତ,

ଧନ୍ୟ ମାରଣା ଜୀବନ,

ଧିକ ମୁଁ ପଣ୍ଡିତ ।

ବୁଝନ୍ତି ବିଭୁଙ୍କ ଲୀଳା

ପଚାରି ପଚାରି;

ଲୋମକଣ୍ଟକିତ, ଗଣ୍ଡେ

ଝରେ ଅଶ୍ରୁବାରି ।

ଚରଣ ଧରି କହନ୍ତି,

କି ହେବ ଗହଣା ?

କଳା ଧଳା ନନ୍ଦଚାଟ

ତୁ ଦେଖାଉ କିନା ?

ଦସ୍ୟୁ କହେ,‘‘ପଣ୍ଡିତ ହୋ !

କି ତୋର ବିଚାର,

ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଜାତି ବ୍ରାହ୍ମଣ ତୁ

ଧରୁ ମୋ ପୟର !

ସଙ୍ଗେ ଚାଲ, ନିଶ୍ଚେ

ଦେଖାଇବି ଦୁଇ ଭାଇ ।

ଫେରାଇ ପିନ୍ଧାଇ ଦେବା

ଗହଣା ଗୋସାଇଁ !

ଗହଣା ଆଣିଲି, ଅଙ୍ଗ

ଥିବ ତ ମୁକୁଳା;

ଯାଚି ଦେଲେ ସତେ, ଧନ

ଦେଖି ହେଲି ଭୋଳା ।

ଧନଲୋଭୀ ମାରଣା ମୁଁ,

ଧିକ ମୋ ଜୀବନ,

କଇବଲ୍ୟଦାତାଠାରୁ

ଲୁଟେ ତା ଭୂଷଣ !

ଦସ୍ୟୁ ବିପ୍ର କୋଳାକୋଳି

ଧାଆନ୍ତି ଝଟତି,

କଦମ୍ବମୂଳରେ ହେଲେ,

ନ ପାହୁଣୁ ରାତି ।

ପଣ୍ଡିତେ ଦେଖିଲେ, ଆଗେ

ରମ୍ୟ ଏକ ବନ,

ନାହିଁତ ଯମୁନା, ପାଖେ

ଗିରି ଗୋବର୍ଦ୍ଧନ !

ପୁଣ୍ୟ ବ୍ରଜଭୂମି ନୁହେ,

ନ ହେବ ତା ଛାୟା;

କାଙ୍ଗାଳେ କରନ୍ତି ପ୍ରଭୁ

ଆହା କେଡ଼େ ଦୟା !

ସତେ ମୁଁ ଦେଖିବି ନେତ୍ରେ

ନନ୍ଦଚାଟ ଦୁଇ,

ସଫଳ ହେବ ଜୀବନ,

ଏଡ଼େ ଭାଗ୍ୟ କାହିଁ ।

ସକାଳ ହେଲା, ମାରଣା

ଗଛଚୂଳେ ଚଢ଼ି,

ଶୁଣେ ବଂଶୀସ୍ୱନ ଦୂରେ

ଛାଡ଼େ ପ୍ରେମେ ରଡ଼ି ।

ଲୁଚିଯାଅ ପଣ୍ଡିତ ହୋ ।

ବୃକ୍ଷ ପଛେ ଏବେ;

ଅଜଣା ତୁମକୁ ଦେଖି,

କାଳେ ନ ଆସିବେ ।

ଦୂରୁଁ ପାଖେ ଆସି କ୍ରମେ

ଜ୍ୟୋତି ଗଲା ଖେଳି,

ଜ୍ୟୋତି ପରିସରେ ଦୁଇ

ମୂର୍ତ୍ତି ଶୋହେ ଢଳି ।

ବିମ୍ବାଧରେ ଫୁଟେ ହସ,

ବଙ୍କିମ ଚାହାଣୀ,

ବଂଶୀନାଦ ମୋହେ ପ୍ରାଣ,

କି ବିଚିତ୍ର ଠାଣି !

ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ କହନ୍ତି, ‘‘ଦସ୍ୟୁ,

ନୂଆ ଅଳଙ୍କାର

ପିନ୍ଧିଛୁ, ଆଣିଛୁ ନିଅ

ଯେତେ ଇଚ୍ଛା ତୋର ।’’

ଲାଜରେ ମାରଣା ପ୍ରଭୁ

ପାଦତଳେ ପଡ଼ି

ହସ୍ତରେ ଚରଣ ଧରେ,

ଦେଲା ନାହିଁ ଛାଡ଼ି ।

ମାରଣା-ଛାର ମାରଣାର ବୁଦ୍ଧି

ସମ୍ପଦେ ଭୁଲିଲା,

ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗ ମୁକୁଳା କରି

ଗହଣା ଘେନିଲା ।

ଲାଜେ ଯାଏ ସଢ଼ି, ତୁ ତ

କଇବଲ୍ୟ-ଦାତା ।

ଆଉ ଦଣ୍ଡ ଦିଅନାହିଁ,

ରଖ ମୋର କଥା ।

ଦୁହିଙ୍କଗହଣା ଅଙ୍ଗେ

ଦିଏ ମୁଁ ପିନ୍ଧାଇ,

ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଙ୍ଗ ପ୍ରେମେ ଦେଖେ,

ନାହିଁ କର ନାହିଁ ।

କାନିରୁ ଫିଟାଇ ଦସ୍ୟୁ

ଚୁମ୍ବେ ଅଳଙ୍କାର,

ଗୋଟି ଗୋଟି ଖଞ୍ଜେ ଅଙ୍ଗେ,

ମନେ ପଡ଼େ ତାର,

‘ଆସ ହେ ପଣ୍ଡିତ’ ! କହେ,

ଖଞ୍ଜ ଅଳଂକାର,

ଜଣକରେ ସରୁନାହିଁ,

ହେଉଛି ଉଛୁର ।’

ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ କହନ୍ତି, ‘‘ଦସ୍ୟୁ

କପଟ ତୁ କଲୁ ।

ତୋ ସଙ୍ଗେ ଅପର ଅଛି

ଆମେ ନ ଜାଣିଲୁ ।

ତୁ ସିନା ପୁରୁଣା, ତୋର

ଠାରେ ଆମ ଭାବ;

ନୂଆ ସେ ପଣ୍ଡିତଠାରେ

ପୂରିଛି ଗରବ ।

ଦେଖି କି ପାରିବ ମୋରେ,

ପିନ୍ଧାଇବ ଭୂଷା,

ତାଠାରେ ଅଛି କି ଦସ୍ୟୁ

ତୋହର ତପସ୍ୟା ?

ତୋର ହାତ ଧରି ଦେଖୁ,

ପାରିବ ସେ ଦେଖି,

ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗ ଛୁଇଁବ ଧାତା

ଭାଲେ ନାହିଁ ଲେଖି ।’’

ଦସ୍ୟୁ ହାତ ଧରି ଦ୍ୱିଜ

କାଟେ ଭବ ଡୋର

ଦେଖେ, ନଟବର ଦିବ୍ୟ

ବେଶ ମନୋହର ।

ଦେଖଇ ନୟନେ ପୁଣି

ଦସ୍ୟୁଭାଗ୍ୟ ଟେକ,

ପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ମଣ୍ଡଇ ନିଜେ

ଅଳଙ୍କାର ଯାକ ।

ଦ୍ୱିଜ-ଦସ୍ୟୁ ଆତ୍ମହରା,

ନାଚୁ ଢଳିଢ଼ଳି

ପ୍ରେମୋନ୍ମାଦେ ପଡ଼ିଯାନ୍ତି

ଧରଣୀରେ ଟଳି ।

ବ୍ରହ୍ମରନ୍ଧ୍ର ଫୁଟି ଦୁଇ

ପ୍ରାଣ ଗଲା ଉଡ଼ି,

ଦୁଇ ଆତ୍ମା ଦୁଇ ଅଙ୍ଗେ

ଶେଷେ ଗଲେ ଜଡ଼ି ।

ଜୟ କଇବଲ୍ୟଦାତା

ପତିତପାବନ ।

ପତ୍ନୀ-ପୁତ୍ର ହତ୍ୟା କଥା

ତୁମେ କି ନ ଜାଣ ?

ମାରଣାଠୁଁ ବଳି ମୋର

ପାତକ ବହୁତ,

ଧୋଇ କି ପାରିବୁ କୃପା

କରି ନନ୍ଦସୁତ !

ପାପିର ଗରିଷ୍ଠ ପାପ

ନ କଲେ ଖଣ୍ଡନ,

ପତିତପାବନ-ବାନା

ହେବ ଅକାରଣ ।

ଜୟ ଭକତବତ୍ସଳ,

ଜୟ ଚକାଡ଼ୋଳା !

ଜୟ ପ୍ରେମମୟ ହରି,

ଭକ୍ତ ଭାବେ ଭୋଳା ।

ଭାବ ପାଇ ମହାଭାବେ

ବୁଡ଼ାଉ ଜଗତ,

ଭକ୍ତ ସଙ୍ଗେ ରଚୁଖେଳା,

କି ଯେ ଅଦଭୁତ ।

ଭକତର ପ୍ରେମମୟ

ବିଚିତ୍ର ଚରିତ,

ବର୍ଣ୍ଣିବାକୁ ଶକ୍ତି କାହିଁ

ବାଣୀ ପରାହତ ।

ଶୁଣ ହେ ଭକତଜନ

ଭାବେ ଭାବଖେଳା,

ପ୍ରେମେ ମହା ପ୍ରତିଦାନ

ମହିମାର ଲୀଳା ।

ମହାରାଷ୍ଟ୍ର ଦେଶେ ପୂତ

କୃଷ୍ଣାନଦୀ ତୀରେ,

କହାଡ଼ ନାମକ ଗ୍ରାମ

ରାଜଇ ରୁଚିରେ ।

ଗ୍ରାମରେ ବ୍ରାହ୍ମଣ ରହେ

ରଚି ଘରଦ୍ୱାର,

ପୁଅ ବୋହୁ ପତ୍ନୀ ଘେନି

ତାର ପରିବାର ।

ବୋହୁଟିର ନାମ ସଖୁ

ଭକତ ସୁଶୀଳା,

ନମ୍ର, ସେବାପରାୟଣା,

ବିନୟୀ, ସରଳା ।

ଶାଶୁ ଶଶୁର ଦୁହିଙ୍କ

କଦର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରକୃତି,

କର୍କଶ, କୁଟିଳ, ଦୁଷ୍ଟ,

ତହୁଁ ବଳି ପତି ।

ରାତି ପହରରୁ ଉଠି

ରାତି ଅଧଯାଏଁ,

ସଖୁ କର୍ମରତା, ସର୍ବେ

ଶୋଇଲେ ସେ ଶୁଏ ।

ଖଟିବାରେ ତାର ସୁଖ,

ସେବାର ମୂରତି,

ଯେତେ କଲେ, କଲା ବୋଲି

କେହି ନ କହନ୍ତି ।

ଶାଶୁଙ୍କ ଗଞ୍ଜଣା, ଗାଳି

ବଚନ ନିଷ୍ଠୁର,

ସହି ସହି ସଖୁ କଲା

ଶରୀର ପଥର ।

ବିଧା ଗୋଇଠା ପ୍ରହାର

ଶାଶୁଙ୍କର ଦାନ,

ବଧୂଙ୍କ ସପ୍ତ ପୁରୁଷ

କରିବା ତର୍ପଣ ।

ନୀରବେ ସହଇ, ସବୁ

ଆଶୀର୍ବାଦ ମଣେ,

ଦୁଃଖ ମଣେ ସୁଖ ସଖୁ

କ୍ଷମା ପ୍ରୀତି ଗୁଣେ ।

ବିଭୁପଦେ ରତ ସଦା

ଶାନ୍ତା, ପ୍ରେମଶୀଳା,

ଦୁଃଖ କଷ୍ଟେ ଦେଖେ ପ୍ରଭୁ

କୃପା, ପ୍ରେମଲୀଳା ।

ଶାଶୁ ଶଶୁରଙ୍କ ସେବା,

ପତିରେ ଭକତି,

ଧର୍ମ ତାର, ଦୁଃଖ ତାର,

ନାହିଁ ତ ତୃପତି ।

ଶାଶୁ ଶଶୁର-ଦେବତା,

ପତି ତାଠୁଁ ବଳି,

ରଖନ୍ତୁ ସଦା ତୃପତ,

ବିଭୁପାଦେ ଅଳି ।

କର୍ମତା ହାତରେ, ଫଳ

ବିଭୁଙ୍କର ଦାନ,

କର୍ମକରି ତୃପ୍ତ ରହେ,

ନିଏ ବିଭୁ ନାମ ।

ପବିତ୍ର ପଣ୍ଡରପୁର

ବିଷ୍ଣୁତୀର୍ଥ ସ୍ଥାନ,

ରଥ ବଡ଼ ଏକାଦଶୀ

ବଡ଼ ପର୍ବ ଦିନ ।

ଦୂର ଦୂରାନ୍ତରୁ ଆସି

ଲକ୍ଷ ନରନାରୀ,

ପୂଜନ୍ତି ବିଟଲ ଦେବେ

ପ୍ରେମ- ଅଶ୍ରୁ ଢାଳି ।

ଦିନେ ସଖୁ ଯାଇ କୃଷ୍ଣା-

ନଦୀ ଆଣି ବାରି,

ଦେଖିଲା ଦିଶନ୍ତି ଯାତ୍ରୀ

ଜନ୍ଦାଧାଡ଼ି ସରି ।

ଗାଆନ୍ତି ବିଭୁସଙ୍ଗୀତ

ପ୍ରେମେ ଅଶ୍ରୁଝରେ,

ଉଠେ ଚାରୁ ପ୍ରତିଧ୍ୱନି

ରଙ୍ଗେ ନଦୀନୀରେ ।

ଭାବମୟ ପ୍ରାଣ ତାର

ନ ପାରେ ସମ୍ଭାଳି,

ସ୍ଥିର କଲା, ‘‘ଯିବ ନିଶ୍ଚେ

ଯାତ୍ରୀ ଦଳେ ମିଳି,

କହିଲେ କେବେ କି

ଶାଶୁ ଶଶୁର ଛାଡ଼ିବେ ?

କହନ୍ତି ପତିଙ୍କୁ ସେ ତ

ତାଙ୍କ ପଟ ନେବେ ।’’

ଏତେ ଭାବି ସଖୁ ମିଳେ

ସୁଖେ ଯାତ୍ରୀଦଳେ,

ବିଟ୍‌ଠଲେ ଜଣାଏ ବାଳା,

ପରାଣ ବିକଳେ ।

ପ୍ରତିବେଶୀ ନାରୀ ଆସି-

ଥିଲେ ନୀର ନେଇ,

ଫେରି କହନ୍ତି ଶାଶୁଙ୍କୁ

ଘଟଣା ବୁଝାଇ ।

ଶାଶୁ ତ ନାଗୁଣୀ ଶୁଣି

ଗରଜେ ରାଗରେ,

‘ମାରି ପିଟି ଆଣ ବେଗେ’

କୁମରେ ତିଆରେ ।

ମାରି ପିଟି ଆଣେ ପତି,

ତରୁଣୀ ବିକଳ,

ବିଟ୍‌ଠଲ ବିଟ୍‌ଠଲ ଜପେ,

ନେତ୍ରୁ ବହେ ନୀର ।

ତିନି ଜଣେ ମିଳିମିଶି

କଥା କଲେ ସ୍ଥିର,

ସଖୁଙ୍କୁ ବାନ୍ଧି ରଖିବେ

ଦିବସ ପନ୍ଦର ।

ପଣ୍ଡରପୁରରେ ମେଳା

ଚାଲେ ଯେତେ ଦିନ,

ଶୁଖି ଶୁଖି ମରୁ ସଖୁ

ନ କରୁ ଭୋଜନ ।

ସୁକୁମାର ବାଳାତନୁ

ବନ୍ଧନର ଭିଡ଼େ,

ଧାର ଧାର ହସ୍ତପଦୁଁ

ରକତ ନିଗିଡ଼େ ।

ବନ୍ଧନରେ ପଡ଼ି ବାଳା

କହଇ ବିଭୁରେ,

‘‘ଏତିକି ମାଗୁଣି ନାଥ !

ଚରଣ-କମଳେ,

କମଳଚରଣ ବାରେ

କରିଣ ଦର୍ଶନ,

ଯାଆନ୍ତା ଏ ଜ୍ୱାଳାମୟ

ଅସାର ଜୀବନ ।

ଏତିକି ମାତର ଇଚ୍ଛା

ତୁ ଯେ ଦୟାମୟ,

ପୂର୍ଣ୍ଣକର, ଶୁଣ ଡାକ,

ପରାଣ ଅଥୟ ।

ଏ ଶରୀର ଏ ସମ୍ପଦ

ସବୁ ନାଥ ତୋର,

ଯାହା ଅଛି, ଯାହା ନାହିଁ

କିଛି ନୁହେ ମୋର ।

ମାରୁଛୁ, ତାରୁଛୁ ନାଥ !

ସବୁ ତୋର ଖେଳା,

ତରିବାକୁ ତୋ ଚରଣ

କରିଅଛି ଭେଳା ।

ଅଭୟ ଚରଣ ଧରି

ନୁହେ ଯେବେ ପାରି,

ତୋ ନାମେ କଳଙ୍କ ହେବ,

ସହିବି କିପରି ?’’

ଏ ଯେ ବିକଳ ପ୍ରାର୍ଥନା,

ଭକ୍ତ ଆର୍ତ୍ତ ଡାକ

କମ୍ପାଇଲା ବଇକୁଣ୍ଠ,

କମ୍ପଇ ତ୍ରିଲୋକ ।

ଉଠିଲେ ଆସନ ତେଜି

ବଇକୁଣ୍ଠସାଇଁ,

ସୁନ୍ଦର ଅବଳା ବେଶେ

ଆସିଲେ ସେ ଧାଇଁ ।

କହନ୍ତି, ‘‘ପଣ୍ଡରପୁର

ଯାଉଛି ଭଉଣୀ,

ଆସିବୁ କି, ଇଚ୍ଛା ବଡ଼

ଯିବି ସଙ୍ଗେ ଘେନି ?’’

ସଖୁ- ଅଭାଗିନୀ ଭଗିନୀ ମୁଁ,

ନାହିଁ ଭାଗ୍ୟେ ଲେଖା,

ବୈକୁଣ୍ଠନାଥ ବିଟ୍‌ଠଲ

କାହୁଁ ଦେବେ ଦେଖା ?

ବଡ଼ ଇଚ୍ଛା ଥିଲା, ତେଣୁ

ହେଲା ଏ ବନ୍ଧନ,

ଏ ମହା ସଙ୍କଟୁ ନାନୀ,

ନାହିଁ ପରିତ୍ରାଣ ।

ନବାଗତା-ଉଦାସ, ନିଶ୍ଚେଷ୍ଟ ହେଲେ

ହେବ କି ଭଗିନୀ ?

‘ରହେ ମୁଁ ବନ୍ଧନେ ତୋର’

ଘେନ ହିତ ବାଣୀ ।

କହିଣ ଏସନ ବିଭୁ

ଖୋଲିଲେ ବନ୍ଧନ,

ସଖୁକୁ କହିଲେ ‘‘ବାନ୍ଧ

କରିଣ ଯତନ;

ଏଥି ରହେ ବନ୍ଦୀ ହୋଇ

ମୁହିଁ ତୋ ବଦଳେ,

ଫିଟି ମୁଁ ପାରିବି ଯାଇ

ମୋର ବୁଦ୍ଧି ବଳେ ।’’

ଶ୍ରୀହସ୍ତ ପରଶେ ସଖୁ

ମହା ପ୍ରେମେ ଭୋଳା,

ବିଦ୍ୟୁତ ଖେଳିଲା ପ୍ରାଣେ

ସେ ତ ଆତ୍ମହରା ।

ବାନ୍ଧିବାକୁ କାହିଁ ଶକ୍ତି

ବାନ୍ଧିବ କି ଆନେ,

ଖୋଲିଲା ଯେହୁ ବନ୍ଧନ

ଶାନ୍ତି ଦେଲା ପ୍ରାଣେ ।

ସଖୁକୁ ଘେନିଣ ପ୍ରଭୁ

ହୋଇଲେ ଅନ୍ତର,

କ୍ଷଣକେ ଥୋଇ ଆସିଲେ

ବିଟ୍‌ଠଲ ମନ୍ଦିର

ପ୍ରଭୁ ଆସି ସଖୁ ସ୍ଥାନେ

ପଡ଼ିଲେ ବନ୍ଧନେ,

ଲାଗିଗଲେ ପ୍ରେମମୟ

ଲୀଳା ବିରଚନେ ।

ନାଗୁଣୀ ଶାଶୁ ଗରଜେ

ଦିଏ ଗାଳି ନିତି,

ସୁଶୀଳା ବୋହୁଟି ପରି

ଶୁଣନ୍ତି ଶ୍ରୀପତି ।

ପତି ଆସିଲେ ଆଖିରୁ

ପଡ଼େ ଅଶ୍ରୁ ଝରି,

କେ ବୁଝିବ ବିଭୁଲୀଳା

ଅଦ୍ଭୁତ ଚାତୁରୀ ?

ଦେଖୁ ଦେଖୁ ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶ

ଦିନ ହେଲା ପାର,

ପଞ୍ଚଦଶ ଦିନ ପତି

କରଇ ବିଚାର,

‘‘ନ ଖାଇ ମରିଲେ

ପାପୁ ହେବି କି ମୁକତ ?

ମୁହିଁ ପୁଣି ଧର୍ମପତି

ଧରିଛି ତା ହାତ ।’’

ଅନ୍ତର ଧିକ୍କାରେ ଆସେ

ଘୋର ପଶ୍ଚାତ୍ତାପ,

କ୍ଷମା ଭିକ୍ଷାକରେ ଯାଇଁ

ପତ୍ନୀର ସମୀପ ।

ବନ୍ଧନମୋଚନ କରି

କହେ ଚାଟୁବାଣୀ,

ସ୍ନାନ ପାନ କରାଇଲା

ତୋଷିଣ ରମଣୀ ।

ସୁଚତୁରୀ ପତ୍ନୀ ପରି

ପ୍ରଭୁ ନାରାୟଣ,

ରାନ୍ଧିବାରେ ଲାଗିଗଲେ

ବିବିଧ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ।

ରାନ୍ଧି ବାଢ଼ି ଡାକି ଖୁଆ-

ଇଲେ ତିନି ଜଣ,

ସ୍ୱାଦ ଚାଖି ପ୍ରଶଂସନ୍ତି,

ସରବେ ପ୍ରସନ୍ନ ।

ପ୍ରଭୁହସ୍ତ ରନ୍ଧା ଖାଇ

ନାଚଇ ଅନ୍ତର,

ବୋହୂର ଦିଶଇ ସବୁ

ଅତୁଲ୍ୟ, ସୁନ୍ଦର ।

ଅଙ୍ଗସ୍ପର୍ଶ ବେଳୁଁ ପତି

ଅତି ହିଁ ଅଧୀର,

‘‘କେଉଁ ପତ୍ନୀ ସଙ୍ଗେ କଲି

କିବା ବ୍ୟବହାର ।’’

ଦିନ ଯାଇ ରାତି ଆସେ

ପ୍ରଭୁ କରେ ସ୍ଥିର,

‘‘ସଖୁ ନ ଆସି ଗମିଲେ

ଶୁଭ ନାହିଁ ତାର ।

ଆଉ ଏଇ ରାତି ଗଲେ,

ଭକତର ଘର,

ଭକତର ହାତେ ଦେଇ

ହୋଇବି ଅନ୍ତର ।’’

ରାତି ରନ୍ଧାରେ ତ ଶାଶୁ

ଯୋଗଦେଲେ ଆସି,

‘ଅନ୍ନପୂର୍ଣ୍ଣା’ ବୋଲି ବଧୂ

ସମ୍ବୋଧିଲେ ହସି ।

ଶଶୁରଙ୍କର ତ ଏବେ

ସୁପ୍ରସନ୍ନ ମୁଖ,

କି ପ୍ରୀତି ଖେଳଇ ପୁରେ

ଗଲା ଚିର ଦୁଃଖ ।

ଖାଇପିଇ ସାରି ଶାଶୁ

ଶଶୁର ଶୋଇଲେ,

ଶଯ୍ୟା ସଜାଡ଼ିଲେ ପତି

ଶୋଇବାକୁ ଗଲେ ।

ଶାସ୍ତ୍ର ପୁରାଣରେ କାହିଁ

କେବେ ନାହିଁ ଶୁଣା,

ଭକ୍ତ ପାଇଁ ପ୍ରଭୁ କରେ

ଶୟନ-ରଚନା ।

ଶୟନସଙ୍ଗୀନୀ ହେବେ

କେଶ ବିରଚିଲେ

ନଖୁଁ ଶିଖଯାଏ ବିଭୁ-

ଷଣ ମଣ୍ଡି ହେଲେ ।

ଚାରୁକେଶ ପ୍ରସାଧନେ

ଅଙ୍ଗରାଗ ବାସେ

ମହକିଲା ଶଯ୍ୟାଗୃହ,

ରୂପେ ପୁର ହସେ ।

ପ୍ରଭୁ ଏ ମୋହିନୀ ବେଶ

ଶିବ-ଧୃତିହରା,

ଥରେ ଦେଖି ତ୍ରିଭୁବନ

ତରଳିଲା ପରା ।

ଭକ୍ତର ତରଳ ପ୍ରାଣେ

ନାହିଁ ପ୍ରୟୋଜନ,

ଚାରୁ ନଟବର ବେଶ

ଦେଖୁ ଏ ନୟନ ।

ତ୍ରିଭଙ୍ଗ ଠାଣିରେ ଯୋଖ

ବଙ୍କିମ ଚାହାଣୀ,

ପ୍ରେମର ତରଙ୍ଗେ ଭରି

ବାଜୁ ବଂଶୀବାଣୀ ।

ପତ୍ନୀ ଛୁଇଁଲେ ପଲଙ୍କ

ଘଟେ ବିପର୍ଯ୍ୟୟ,

ପତି ପତ୍ନୀ ହେଲା, ପତ୍ନୀ

ଧରେ ପୁଂସକାୟ ।

ପତି ପତ୍ନୀ ପ୍ରେମେ ଭୋଳା

ରାତି ଗଲା ପାହି,

କି ପ୍ରେମ-ପୀୟୁଷରସ

ରଚ ବିଶ୍ୱସାଇଁ ।

ରଜନୀ ପ୍ରଭାତେ ପ୍ରଭୁ

ସଖୁ ବେଶ ଧରି,

ଲାଗିଗଲେ ଗୃହକର୍ମେ

ପୁଣି ମାୟା ଭରି ।

ଖେଳିଲା ପୀରତି ହସି

ଉଠିଲା ମନ୍ଦିର,

ଚାରି ପ୍ରାଣ ଏକ କଲା

ପୀରତି ମଧୁର ।

ତେଣେ ସୁଖେ କରେ

ସଖୁ ପ୍ରଭୁଙ୍କ ଦର୍ଶନ,

ଲକ୍ଷ ଯାତ୍ରୀମେଳେ ମହା

ପ୍ରେମେ ନିମଗନ ।

ଅଙ୍ଗରେ ପୁଲକ ଖେଳେ,

ପ୍ରେମେ ଅଶ୍ରୁଝରେ,

‘‘ଏ ଦେହେ ନ ଯିବି ଘରେ’’

ପ୍ରତିଜ୍ଞା ସେ କରେ ।

‘‘ଦିଅ ପ୍ରଭୁ ପାଦେ ସ୍ଥାନ

ନିଅ ଏ ପରାଣେ’’,

କହି କହି ପଡ଼େ ସଖୁ

ବିଟ୍‌ଠଲ ଚରଣେ ।

ମହା ସମାଧିରେ ଲଗ୍ନ

ନ ଉଠଇ ବାଳା,

‘ଗଲା ଗଲା, ଯାଇ ପ୍ରାଣ

ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗେ ମିଶିଲା ।’

ଉଠିଲା ଗହଳ, ଲୋକେ

ଦେଖନ୍ତି ପରଖି,

କହନ୍ତି, ‘ପିଣ୍ଡରେ ଆଉ

ନାହିଁ ପ୍ରାଣପକ୍ଷୀ ।’

ଯୋଗକୁ କହାଡ଼ ପାଖ

ମିଳିଲେ ବ୍ରାହ୍ମଣ,

ମହା ସମାରୋହେ ପିଣ୍ଡ

କଲେକ ଦହନ ।

ରୁକ୍ମିଣୀ ଭାବନ୍ତି ମନେ

‘‘ଆଚ୍ଛା କୃତ୍ୟ ହେଲା ।

ସଖୁ ସେ ତ ଭାବମୟୀ

ଭାବ-ମୃତ୍ୟୁ ନେଲା ।

ସଖୁ ବେଶେ ବୋହୂ ସାଜି,

ଗଢ଼େ ପ୍ରଭୁ ଘର,

ପ୍ରଭୁଙ୍କ ଫେରିବା ପାଇଁ

କରେ ମୁଁ ବିଚାର ।’’

ଏତେ ଭାବି ମହାମାୟା

ଶ୍ମଶାନକୁ ଗଲେ,

ସଖୁ ଭସ୍ମ ଧରି ହସ୍ତେ

ନବ ଜନ୍ମ ଦେଲେ ।

କହନ୍ତି ‘‘ବାୟାଣୀ, ଉଠ

ଫେରିଯାଅ ଘର

‘ଏ ଅଙ୍ଗରେ ନ ଫେରିବି’

ସତ୍ୟ ଥିଲା ତୋର ।

ସେ ଅଙ୍ଗ ଯାଇଛି ପୋଡ଼ି,

ଯାଅ ବେଗେ ଆଜି,

କେତେ କାଳ ପ୍ରଭୁ ଥିବେ

ବୋହୂ ବେଶ ସାଜି ?’’

ସଖୁର ପଡ଼ିଲା ମନେ,

‘‘ନାରୀଏ ବନ୍ଧନ

କାହୁଁ ଆସି ଫିଟାଇଲେ,

ସେ ତ ଆର୍ତ୍ତତ୍ରାଣ !’’

ପ୍ରେମେ ନାଚେ ପ୍ରାଣ ତାର

ବେଗେ ଆସେ ଧାଇଁ,

ଷୋଡ଼ଶ ଦିନରେ ମିଳେ

କୃଷ୍ଣାତଟେ ଯାଇଁ ।

ନୀର ନେବେ ଅନ୍ତର୍ଯ୍ୟାମୀ,

ଆସି ନଦୀକୂଳେ

ଥିଲେ, ଦେଖାହେଲା

ସଖୁ ଜଳପାତ୍ର ନେଲେ ।

ଭକ୍ତକୁ କୁଣ୍ଢାଇ ପ୍ରଭୁ

ହୁଅନ୍ତି ଅନ୍ତର,

ବେନି ତନୁ କଣ୍ଟକିତ,

ନେତ୍ରେ ଅଶ୍ରୁ-ନୀର ।

ସଖୁ ଆସି ଘରେ ହେଲା

ଗୃହ କର୍ମେ ରତ,

ଦେଖିଲା ଶ୍ମଶାନ-ପୁରୀ

ସ୍ୱର୍ଗେ ପରିଣତ !

ଆସିଣ ମିଳିଲେ ଗ୍ରାମ

ପାଖ ଦ୍ୱିଜଗଣ,

ସଖୁକୁ ଶ୍ମଶାନେ ଯେହୁ

ଥିଲେକ ଦହିଣ ।

ବିସ୍ମୟେ କହିଲେ, ‘‘କାହୁଁ

ଭୂତ ଏକ ଆସି,

ଅବିକଳ ସଖୁ ବେଶେ

ଘରେ ଅଛି ପଶି ।’’

ପାଞ୍ଚଲୋକେ ଏକ କଥା,

ଶୁଣି ଦ୍ୱିଜ ହସେ,

‘‘ଭୂତ ନୁହେ ଅନ୍ନପୂର୍ଣ୍ଣା,

ଥାଉ ସଖୁ ବେଶେ ।’’

ସଖୁ ନିଜେ କହେ ମୁଖେ

ନିଜ ସମାଚାର,

ଧନ୍ୟ ଧନ୍ୟ କହି ଲୋକେ

ହୋଇଲେ ଅନ୍ତର ।

ଧନ୍ୟ ପୁଅ ବୋହୂ, ଧନ୍ୟ

ତୁମର ଜୀବନ,

ମରଦେହେ ଅଙ୍ଗେ ମିଶା-

ଇଲ ନାରାୟଣ !

ଧନ୍ୟ ହେଲେ ପିତା ମାତା

ପୁଅବୋହୂ ଘେନି

ମିଳିଲେ ବୈକୁଣ୍ଠ ଧାମେ,

ତେଜିଣ ଅବନୀ ।

ଜୟ ଜୟ ଲୀଳାମୟ

ବିଚିତ୍ର ବିଧାତା ।

ଜୟ ଜୟ ଭକ୍ତସଖା

କଇବଲ୍ୟଦାତା ।

ତୋ ଭକ୍ତଚରଣ ରେଣୁ

ଧରୁ ଏ ମଉଳି,

ଭକ୍ତ ଯଶ ଗାଉଁ ଗାଉଁ

ପଡ଼େ ଶେଷେ ଟଳି ।

ସୁପ୍ରସିଦ୍ଧ ମାନସିଂହ

ଅମ୍ବର ନୃପତି,

ଭାଇ ରାଜା ମାଧୋସିଂହ

ପତ୍ନୀ ରତ୍ନାବତୀ ।

ରତି ଜିଣି ରୂପ ତାର,

ରୂପୁଁ ବଳି ଗୁଣ,

ପବିତ୍ର ପ୍ରେମରେ ପୂଜେ

ପତିଙ୍କ ଚରଣ ।

ଶ୍ରଦ୍ଧା ପ୍ରୀତି ବଳେ ବଶ

ପୁରବାସୀ ଜନେ,

ଜନନୀଠୁଁ ବଳି ରାଣୀ,

ବିଚାରନ୍ତି ମନେ ।

ଏ ସଂସାର ଖେଳଘର

ସବୁ ବିଭୁଲୀଳା,

ଭକତି ପୀରତି ଧରି

ରଚନ୍ତି ସେ ଖେଳା ।

ରାଣୀଙ୍କର ଦାସୀ ଶୁଦ୍ଧ-

ପ୍ରାଣା ଭକ୍ତିମତୀ,

ଶ୍ୟାମ ସୁନ୍ଦରରେ ତାର

ପରମ ପୀରତି ।

ପ୍ରେମତରଙ୍ଗିତ ପ୍ରାଣ,

ଗଣ୍ଡେ ଅଶ୍ରୁଧାରା,

କେବେ ନାଚେ, କେବେ ହସେ,

କେବେ ଆତ୍ମହରା ।

ଭାବେଭୋଳା ଉନ୍ନତ୍ତା ସେ

ହୁଏ କ୍ଷଣ କ୍ଷଣ,

ମୁଖୁଁ ଶୁଭେ ବ୍ରଜଚନ୍ଦ୍ର !

ହେ ନନ୍ଦନନ୍ଦନ !

ସେ ନାମୁଁ ଅମୃତ କ୍ଷରେ

ପୂରେ ଅନ୍ତପୁର,

ବେଳେ ବେଳେ ରାଣୀ ହେଲେ

ପ୍ରେମରେ ଅଧୀର ।

ଦାସୀର ବ୍ୟାକୁଳ ଡାକ,

କରୁଣ କ୍ରନ୍ଦନ ।

ଜଗାଇଦେଲା ଚେତନା,

ଟାଣେ ରାଣୀ ମନ ।

ଦାସୀର କ୍ରନ୍ଦନେ କ୍ରମେ

କାନ୍ଦେ ରତ୍ନାବତୀ,

ଅଙ୍ଗେ ଅଙ୍ଗ ଭିଡ଼େ, ବୁଝେ

ପରାଣ-ଆରତି ।

କ୍ରମେ ସେହୁଁ ଆସେ ପ୍ରେମ,

ପ୍ରୀତିରୁ ଭକତି;

ଦାସୀ ବଡ଼ ହେଲା, ଘେନେ

ରାଣୀର ପ୍ରଣତି ।

ଗୁରୁ ସ୍ଥାନେ ବସି ଦାସୀ

ରାଣୀକୁ ତିଆରେ,

ରାଣୀର ସ୍ୱାତ୍ତିକ ପ୍ରାଣେ

ବିଭୁରସ ଢାଳେ ।

ବ୍ୟାକୁଳତା ବଢ଼େ, ରାଣୀ

ଦାସୀକୁ ପଚାରେ,

କାହୁଁ ପାଇଲୁ ଏ ପ୍ରେମ !

ବତା ବତା ମୋରେ ।

କୃଷ୍ଣନାମେ ଏତେ ମଧୁ

କାହୁଁ ଦେଉ ଭରି,

କି ମାଧୁର୍ଯ୍ୟ ଉଚ୍ଛ୍ୱସଇ

ତୋ ଅନ୍ତର ପୂରି ?

ତୋ ମୁଖର ବ୍ରଜଚନ୍ଦ୍ର !

ହେ ନନ୍ଦନନ୍ଦନ ।

କି ବିରହ ଜାଳେ ପ୍ରାଣେ

ଛନ୍ନ ହୁଏ ମନ ?

ଭୁଲିଯାଏ ସଂସାର ଲୋ !

ପ୍ରେମ-ଅଶ୍ରୁ ଝରେ,

ନାଚିବି, ଗାଇବି ଭାବେ,

କି ଭାବେ ଅଧୀରେ ?

କି ମାଧୁରୀ, କି ପ୍ରେମରେ

ତୋ ଅନ୍ତର ଭରା,

ରଖାଇପାରିବୁନି କି

ମୁଁ ତୋ ଶିଷ୍ୟା ପରା ?

ଶୁଣାଇପାରିବୁନି କି

ମୂରଲୀ ମଧୁର,

ଦେଖାଇ ପାରିବୁନି କି

ବାରେ ବଂଶୀଧର ?

ଦାସୀ କହେ, ରାଣୀ ଧରୁ

କି ଦୁର୍ଗମ-ପଥ ?

କେଡ଼େ କେଡ଼େ ଧରି ହେଲେ

ନାହିଁ ସମରଥ ।

ରାଜଭୋଗ ଛାଡ଼ି କେତେ

ଗଡ଼ିଲେ ଧୂଳିରେ,

ପାଟ ପୀତାମ୍ବରୀ ଛାଡ଼ି

କଉପୀନ ନେଲେ ।

ଖାଦ୍ୟ ପାନ ଭୁଲି ମହା

ତପସ୍ୟା ମଗନ,

ସୁନା ଦେହ ଚୂନା କଲେ,

ସାରିଲେ ଜୀବନ ।

ତେବେ ତ ପାରିଲେ ନାହିଁ

କରିଲେ ! ଗୋଚର,

ସହଜ ନୁହେ ଗୋ ଧରି

ଲୋଡ଼ୁ ବଂଶୀଧର ।

ଗୋଟିଏ ଉପାୟ ଅଛି,

ପଦେ ଶୁଦ୍ଧମତି,

ପ୍ରେମ, ପ୍ରେମ, ମହାପ୍ରେମ,

ସେହି ଏକା ଗତି ।

ପାଗଳୀ ହୋଇଲେ ପ୍ରେମେ,

ରାଣୀ ଦାସୀ ଭେଳା,

ବିଳାସ ଲୁଚିଲା, ଜାତ

ସଂଯମ, ଶୃଙ୍ଖଳା ।

ସାଧନେ, ଭଜନେ ଦୁଇ

ପ୍ରାଣଗଲା ମାତି,

କୃଷ୍ଣ ନାମେ ପ୍ରେମ, ସେଇ

ଚରଣରେ ରତି ।

ସାଧୁସଙ୍ଗ ପାଇଁ କ୍ରମେ

ପରାଣ ଉଚ୍ଛନ୍ନ

ସାଧୁସଙ୍ଗ ବିନୁ ନୁହେ,

ଚରଣ-ଦର୍ଶନ ।

ଦାସୀ କହେ, ‘‘ରାଣୀ ! ନୋହୁ

ଯୋଗୀ ୠଷି ମୁନି,

ବାଇଫଳ ଖାଇ ତୁ ତ

ହେଲୁ ପାଗଳୁଣୀ ।

ସମ୍ପଦର ଚୂଳେ ବସି

ଧରିବାକୁ ମନ

କାଙ୍ଗାଳର ହରି,

ଦରିଦ୍ରର ଭଗବାନ !

ଫିଙ୍ଗି ପୀତାମ୍ବରୀ, ଧର

କାଙ୍ଗାଳର ଭେକ,

ଭୋଗ ଛାଡ଼ି ଧର ଦୈନ୍ୟ,

ଲୁଚୁ ଗର୍ବ, ଟେକ ।

କୁଶାସନେ ଚର୍ମ ପାତି

ବସ ତୁ ଆସନେ,

କାୟା ଶିର ସମ କରି

ଶୁଦ୍ଧ ହୁଅ ମନେ ।

ନାସା ଅଗ୍ରେ, ଭ୍ରୂମଧ୍ୟରେ

ମନ କର ସ୍ଥିର,

ଧନମାନ ଚିନ୍ତା ଭୁଲି

ପ୍ରଣବ ତୁ ଧର,

ଓଁକାର ମଧ୍ୟରେ ଚିନ୍ତ,

ଯୁଗଳ ମୂରତି,

ତେବେ କାଳେ କୃପା ହେବ,

ଦେଖୁ କିନା ଜ୍ୟୋତି ।

ଦିବ୍ୟ ଜ୍ୟୋତି ପରିସରେ

ହେମ ପୁଣ୍ଡରୀକ,

କସ୍ତୁରୀ କେଶର ତାର

ପତ୍ର ସହସକ,

ସେହି ପୁଣ୍ଡରୀକ ପରେ

ପ୍ରଭୁ ଆଦିମୂଳ,

ଦେଖି ଧନ୍ୟ ହେବୁ ରାଣୀ,

କର୍ମ ଯେବେ ଭଲ ।

ଦୁର୍ଗମ କରମପଥ

ରଖେ ଅହଂକାର,

କରମ ଅରପି ତାରେ,

ପ୍ରେମେ ପଦ ଧର ।

ଯୁଗଳଚରଣେ ରହୁ

ପୀରତି-ପ୍ରଣତି,

ତାଙ୍କୁ କେ ଧରିବ ଯେବେ

ନାହିଁ ତାର ରତି ?

ବଡ଼ ସେ ହଟିଆ ରାଣୀ,

ସେ ତ ନଟବର,

ଧରୁ ଧରୁ ଖସି ସେ ତ

ହୁଅଇ ଅନ୍ତର ।

ଗୁରୁପଦେ ଶୁଦ୍ଧ ମତି,

ଗୁରୁରେ ପ୍ରଣତି,

ସାଧୁସଙ୍ଗ ବିନୁ ନାହିଁ

ମିଳନ୍ତି ଶ୍ରୀପତି ।

ସାଧୁସେବା କର ରାଣୀ,

ଭବୁ ହେବୁ ପାର,

ଇହ ପର ସୁଖେ ଛାଡ଼ି,

ସାଧୁପଦ ଧର ।’’

ଦାସୀ କଥା ଶୁଣି ରାଣୀ

ମନ ଦୃଢ଼ କଲା,

ଅନ୍ତଃପୁରେ ବନ୍ଦିନୀ ସେ

କଥା ଭୁଲିଗଲା ।

ଯୋଗକୁ ଦିଲ୍ଲୀ ନଗରେ

ରହିଛନ୍ତି ପତି,

ମିଳିଲେ ନଅର ପାଖେ

ଯତି ଶୁଦ୍ଧମତି ।

ବୈରାଗ୍ୟର ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତି

ବିଭୁପ୍ରେମେ ଭୋଳା

ଦେଖୁଁ ପ୍ରେମ-ଢେଉ ରାଜ୍ୟ-

ସାରା ଖେଳିଗଲା ।

ଯତିଙ୍କୁ ଭେଟିବେ ରାଣୀ

ମନ ଦୃଢ଼ କଲେ,

ନିରୋଧ ନ ମାନି ବଳେ

ପରଦା କାଟିଲେ ।

ନଅର ବାହାରେ ରାଣୀ

ଯତିଜନ ଭେଟେ,

ଭାବେ ଭୋଳା ପ୍ରେମେ ରାଣୀ

ଯତି ପଦେ ଲୋଟେ ।

‘ଶ୍ରୀ ଚରଣ ମିଳୁ’ ରାଣୀ

ଶୁଣେ ଆଶୀର୍ବାଦ,

ପ୍ରେମେ ଅଶ୍ରୁ ଝରେ, ପ୍ରାଣେ

ଅପାର ଆନନ୍ଦ ।

ନଅରେ ବାହୁଡ଼ି ରାଣୀ

ନିଜ ଦୋଷ ଶୁଣେ,

ଲଜ୍ଜା, ମର୍ଯ୍ୟାଦା, ପରଦା

ଦଳିଲେ ଚରଣେ ।

‘‘ମୁଁ ପରା ଜନନୀ, ତୁମେ

ପୁଅ ଝିଅ ମୋର ।’’

କହେ ରାଣୀ, ‘‘ମାତୃ କୁତ୍ସା

ଅତି ଅସୁନ୍ଦର ।’’

ପଦକରେ ଶାନ୍ତ ହେଲେ,

ଯେତେ ପୁରଜନେ,

ମନ୍ତ୍ରୀ ନ ବୁଝିଲେ ଧରି

ଅହଙ୍କାର ମନେ ।

ଦିଲ୍ଲୀକୁ ଲେଖିଲେ କଡ଼ା,

ନାଚେ ରାଜା କୋପେ,

ରାଗରେ ଶରୀର ଥରେ,

ଦନ୍ତେ ଓଷ୍ଠ ଚାପେ ।

ଜନନୀ ସମ୍ବାଦ କିଛି

ଶୁଣିବାର ଆଶେ

ଆସିଗଲେ ପ୍ରେମସିଂହ

ପିତାଙ୍କର ପାଶେ ।

ମାଆ ଭାବ ପୁଅଠାରେ

କିଛି ଯାଏ ଜଣା,

ଗଳାରେ ତୁଳସୀମାଳା,

ତିଳକ ରଚନା ।

ପୁତ୍ରେ ଦେଖି ପିତା ଭାଷେ

ଅବଜ୍ଞା ବଚନ,

‘‘ଆସ ଆସ ସାଧୁପୁଅ

ସାଧୁଣୀନନ୍ଦନ ।

ପିତୃକ୍ରୋଧ ଦେଖି ସୁତ

ହୋଇଲା ଅନ୍ତର,

ମାତାର ଚରଣେ ଲେଖେ

ବିନୟେ ପତର ।

‘‘ମାତା ଘେନ ଶତ ଶତ

ଚରଣେ ପ୍ରଣାମ,

ସୁତ ତୋର ନେଉଅଛି

ନିତି ନିତି ନାମ ।

ପିତା ଆଜି ଦେଲେ ମୋରେ

ଆଶୀର୍ବାଦ ଢାଳି,

‘ଆସ ସାଧୁପୁଅ, ଆସ

ସାଧୁଣୀସଙ୍ଖାଳି ।’

ସାଧୁଣୀସଙ୍ଖାଳି ମାଆ !

ପାରିବି କି ହୋଇ ?

ତୋ ପରି ଅନ୍ତରେ ଭକ୍ତି-

ପ୍ରୀତିବଳ କାହିଁ ?

କୃପା କଲେ ହରି ହୃଦେ

ଭକ୍ତି ହୁଏ ଜାତ,

ଭେକ ଧରି କ୍ରମେ ହୁଏ

ଅନ୍ତର ମହତ ।

ଅନ୍ତର ନୈବେଦ୍ୟେ ବିଭୁ-

ପଦ ହୁଏ ଧରି,

କର ଆଶୀର୍ବାଦ,

ଯୋଗ୍ୟସୁତ ହୁଏ ତୋରି ।’’

ପତ୍ର ପଢ଼ି ମାତା ଭାବେ

ପାଇଣ ଆଶ୍ୱାସ,

‘‘ସଚ୍ଚା ପୁତ୍ର ମାତୃପ୍ରାଣେ

ଭରଇ ବିଶ୍ୱାସ ।

ଉତ୍ସାହ ସାହସ ଦେଇ

ଚଳାଏ ମାତାରେ,

ମାତାର ମୁକତି ପାଇଁ

ପ୍ରାଣପାତ କରେ ।’’

ଫିଙ୍ଗିଦେଲେ ରାଣୀ ବେଶ

ରତ୍ନ ଅଳଙ୍କାର,

ପଲଙ୍କ ତେଜି ବସିଲେ

ତୃଣାସନ ପର ।

ବକତେ ହବିଷ୍ୟ, ନାହିଁ

ରାଜାର ବ୍ୟଞ୍ଜନ,

ପୁତ୍ରେ ଲେଖେ, ‘‘ଆସ ପୁଅ,

ପରୀକ୍ଷା ତୁ ଘେନ ।

ସାଧୁଣୀ କି ନୁହେ ମାଆ

ପରୀକ୍ଷା ତୁ କର,

ସାଧୁଣୀର ପୁଅ ହୁଅ,

ସେ ମୋ ପୁରସ୍କାର ।’’

ପତ୍ର କଥା ଶୁଣି ନୃପ

ପୁତ୍ରେ ମାରି ଧାଇଁ,

ନୃପତିଙ୍କୁ ନିରୋଧିଲେ,

ଅମାତ୍ୟେ ବୁଝାଇ ।

ଦିଲ୍ଲୀ ଛାଡ଼ି ମାଧୋସିଂହ

ପୁରେ ଆସି ରହି,

ମାରିବେ କିପରି ରାଣୀ,

ବିଚାର ପଡ଼ଇ ।

ସ୍ଥିର ହେଲା ଦୃଷ୍ଟ ବୁଦ୍ଧି

ଦେଲେ ନୀଚଜନ,

‘ପୋଷା ସିଂହ ଛାଡ଼ିଦେବା

କରୁ ସେ ଭୋଜନ ।’

ପର ଦିନ ପ୍ରାତଃକାଳ,

ରାଣୀ ପୂଜାରତ,

ସିଂହର ପଞ୍ଜୁରୀ ଖୋଲେ,

ସିଂହ ଉପଗତ ।

ଦାସୀ ଡାକେ ଉଚ୍ଚେ, ‘‘ସିଂହ,

ସିଂହ ଆସେ ରାଣୀ !’’

ଚେତା ନାହିଁ, ରାଣୀ କର୍ଣ୍ଣେ

ନ ବାଜେ ସେ ବାଣୀ ।

ଦେହସାରା କଣ୍ଟକିତ

ପ୍ରେମେ ଅଶ୍ରୁ ଝରେ,

ତନ ମନ ଅର୍ପି ଦେଇ

ରାଣୀ ପୂଜା କରେ ।

ଦାସୀ ଛାଡ଼େ ଘୋର ରଡ଼ି,

ରାଣୀ ଖୋଲେ ଆଖି,

‘‘କି ଭାଗ୍ୟ ! ପ୍ରହ୍ଲାଦ ସ୍ୱାମୀ

ନରସିଂହ ଦେଖି !

ଆସନ୍ତୁ, ବସନ୍ତୁ ଦେବ

ଦାସୀ ସେବା ଘେନ,

ରାଣୀ ପାଦ୍ୟଅର୍ଘ୍ୟ ଦେଲେ,

କୁସୁମ, ଚନ୍ଦନ ।

ନରସିଂହ ମନ୍ତ୍ରେ ରାଣୀ

କରୁଛନ୍ତି ପୂଜା,

ସିଂହ ନଇବେଦ୍ୟ ଧରେ

ଦେଖ କେଡ଼େ ମଜ୍ଜା !

‘‘ସିଂହେ ନରସିଂହ ଭାବି

ରାଣୀକରେ ପୂଜା,

ସୁଖେ ସିଂହ ନଇବୈଦ୍ୟ

ଖାଏ,’’ ଶୁଣେ ରାଜା ।

ନୈବେଦ୍ୟ ଭକ୍ଷିଲା ସିଂହ,

କି ପୋଷା ମାର୍ଜ୍ଜାରୀ,

ବାହାରକୁ ଡେଇଁ ଦୁଷ୍ଟେ

ମାରେ ବକ୍ଷ ଚିରି ।

ଖୋଜି ଖୋଜି ଦୃଢ଼େ ଧରି

ସିଂହ ବକ୍ଷ ଚିରେ,

କୁଟ ବୁଦ୍ଧି ଦେଲେ ଯେହୁ

ରାଜାଙ୍କ ମନରେ ।

ହାହାକାର ପଡ଼ିଗଲା,

ରାଜା ଆସେ ଧାଇଁ,

ମାର୍ଜାର ସମାନ ସିଂହ

ପଞ୍ଜୁରିକୁ ଯାଇ !

ସାରା ଦୁର୍ଭାବନା ଗଲା,

ଖୋଲେ ନୃପ ଆଖି,

ପ୍ରୀତିରେ ଲୋତକ ଝରେ

ରାଣୀପୂଜା ଦେଖି ।

କରନ୍ତି ନୃପତି ନତ

ରାଣୀ ପଦେ ଶିର,

ରାଣୀ କହେ, ‘‘ନୃପ ପୂଜୁ-

ଛନ୍ତି ବଂଶୀଧର !’’

ସମ୍ମୁଖେ ଯୁଗଳ ରୂପ

ଦେଖୁଛନ୍ତି ରାଣୀ,

ବାମେ ରାଧା ରାଣୀ, ମୃଦୁ-

ହାସେ ବେଣୁପାଣି ।

ରାଜା–ପାପୀରେ ଦେଖାଉ,

ରାଣୀ ! ଜାଣୁନି କି ଗୁଣି,

ଯୋଗୀରେ ଅଲଭ୍ୟ ଏ ତ

କୃଷ୍ଣ ରାଧାରାଣୀ ।

ରାଣୀ–ଦେଖନ୍ତୁ ପରାଣଧନ !

ସାର୍ଥକ ସାଧନା,

ରାଜା ଆଜ୍ଞା ମିଳୁ, କରେ

ପୂଜା-ବନ୍ଦାପନା ।

ଯୁଗଳ ମୂରତି କ୍ଷଣେ

ହୋଇଲେ ଅନ୍ତର,

ରାଣୀ ସଙ୍ଗେ ରାଜା ଧରେ

ବେଶ ସନ୍ନ୍ୟାସୀର ।

ରାଜ୍ୟର ବିଭବେ ପୁତ୍ର

କରେ ପୂଜାଦାନ,

କୃତାର୍ଥ ଜୀବନ ଦେଖି

ନରେ ନାରାୟଣ ।

ଜୟ ବଂଶୀଧାରୀ, ଜୟ

ଯୁଗଳ ମୂରତି,

ହୃଦେ ଭକ୍ତି ହେଉ ସଚ୍ଚା,

ଚଖାଅ ପୀରତି ।

ଭେକୁଁ ଆସ୍ଥା ତୁଟୁ, ହେଉ

ଅନ୍ତର ସୁନ୍ଦର,

ତୁମରି ନୈବେଦ୍ୟ ରଚ,

ତୁମେ ବଂଶୀଧର ।

ରାଜସ୍ଥାନ ବୀରଭୂମି,

ତହିଁ ଏକ ଗ୍ରାମ,

ଭକତ କୁମ୍ଭାର ରହେ

କୁବା ତାର ନାମ ।

ପତ୍ନୀ ନାମ ପୁରୀ ତାର

ପତିରେ ପୀରତି,

ମାଟି ହାଣ୍ଡି ଗଢ଼ି ବିକି

ସୁଖରେ ଚଳନ୍ତି ।

ଧନରେ ନ ଥାଏ ଲୋଭ,

ଗଢ଼ନ୍ତି ଅଳପ,

ଭଜନେ ସମୟ ଯାଏ,

କରି ଜପ ତପ ।

ଅଭ୍ୟାଗତ ସେବା ଅବା

ଅତିଥି ପୂଜନ,

ଭାଗ୍ୟରେ ଯୁଟିଲେ ପରି -

ତୃପ୍ତି ପ୍ରାଣ ମନ ।

ଧନ କରେ ଲୋକ, ଧନ୍ୟ

ହୁଏ ବ୍ୟୟେ ତାର,

ବ୍ୟୟଟି ବିଷମ କଥା,

ଭୁଲେ ବିଜ୍ଞ ନର ।

ଦାନ, ଭୋଗ, ନାଶ ତିନି

ଧନର ତ ଗତି,

ସଞ୍ଚିଲେ ସମ୍ପଦ କ୍ରମେ

ନଷ୍ଟ କରେ ମତି ।

ଭୋଗରେ ଲାଗିଲେ ରୋଗ,

ପାପ ହୁଏ ସାର,

ଅତିଥିସେବା, ଦାନରେ

ସମ୍ପଦ ସଫଳ ।

ଧନର ଏ ଗୁଣ, ଦୋଷ

ଜାଣନ୍ତି ଦମ୍ପତି,

ଧନ ଥିଲେ, ଆଦରେ ସେ

ଅତିଥି ପୂଜନ୍ତି ।

ଗ୍ରାମକୁ ଆସିଲେ ଥରେ

ସାଧୁ ଦୁଇ ଶତ,

କେହି ନ କରନ୍ତି ସେବା

ବଡ଼ ହିଁ କ୍ଷୁଧିତ ।

ଶେଠ, ସାହୁକାର, ଯେବା

ଥିଲେ ଅର୍ଥପତି,

କୁବା ନାମ କହି ବର-

ଗନ୍ତି ତାର କତି ।

ଦେଖିଣ ସାଧୁମଣ୍ଡଳି

କୁବା ଆନନ୍ଦିତ,

ପଦେ ପଡ଼ି ଜଣେ ଜଣେ

କରେ ଦଣ୍ଡବତ ।

ଆସନ ଦେଇଣ କୁବା

ବିକଳେ ଭାବିଲା,

ଅର୍ଥ ନାହିଁ ସାଧୁ କେହ୍ନେ

ଭୁଞ୍ଜାଇବି ଭଲା ।

ଉଧାର ମାଗଇ ଯାଇ

ମହାଜନ ଘରେ,

ସଚ୍ଚା ଲୋକ ବୋଲି ତାର

ସ୍ନେହ କୁବାଠାରେ ।

ଦୁଇଶ ସାଧୁଙ୍କ ପାଇଁ

ଘୃତ, ଡାଲି, ଅନ୍ନ,

ସହଜ କି ଯୋଗାଇବା ?

କେତେ ଲୋଡ଼ା ଧନ ।

ଗରିବ ନ ଛାଡ଼େ, ଡ଼ରି-

ଗଲେ ଅର୍ଥପତି,

କୁବା ରହିଅଛି ଦୃଢ଼,

ପୂଜିବ ଅତିଥି ।

ଗରିବର ଭାବେ ତର-

ଳିଲା ମହାଜନ,

କହିଲା, ମୋ ପାଇଁ କୂପ

କରିବୁ ଖନନ ।

ପତି ପତ୍ନୀ ଦୁଇ ମିଳି

ଖୋଳିଦେବ କୂଅ,

ଅଟା, ଡାଲି, ଘିଅ ଯେତେ

ଲୋଡ଼ା ଲେଖିନିଅ ।

ହରଷରେ କୁବା ସେଥି

ଦେଲା ସନମତି,

ସୁଖେ ସାଧୁ ଭୁଞ୍ଜାଇଲା

ପାଇଲା ତୃପତି ।

ଆଶୀର୍ବାଦ ଦେଇ ସାଧୁ

ତୁଷ୍ଟ ହୋଇଗଲେ,

ସମ୍ପଦ କି ସରି ହେବ

କେବେ ଏହା ତୁଲେ ।

ଦିନାକେତେ ଗଲା କୁବା

ମାନସ ଚଞ୍ଚଳ,

ଖୋଳିବାକୁ କୂଅ ଆସେ

ମହାଜନ ଘର ।

ପୁରୀ ଦୂରେ ଫିଙ୍ଗେ ମାଟି

କୁବା ମାଟି ଖୋଳେ,

ଖୋଳି ଖୋଳି କୁବା କ୍ରମେ

ଗଲା ତଳୁତଳେ ।

ଭଷୁଡ଼ିଲା କଡ଼ୁଁ ମାଟି

କୁବା ପୋତିହେଲା,

କି ହେଲା, କି ହେଲା

ବୋଲି ଚହଳ ପଡ଼ିଲା ।

ଜମିଲେ ବହୁତ ଲୋକ

ଦେଖିଲେ ବିଚାରି,

ବାହାର କରିବା ସାଧ୍ୟ

ନୁହେ ଖୋଳିକରି ।

ଉଠାଉ ଉଠାଉ ମାଟି

ଶ୍ୱାସରୁଦ୍ଧ ହେବ,

ସେଯାଏଁ ତ କେବେ ପିଣ୍ଡେ

ପରାଣ ନ ଥିବ ।

ପୁରୀର ବ୍ୟାକୁଳ ପ୍ରାଣେ

କି କରୁଣ ଭାବ ।

କାନ୍ଦି କହେ କି କଲୁ ରେ,

କି କଲୁ ଦଇବ !

ପୁରୀକୁ ବୁଝାଇ ଲୋକେ

ନେଇଗଲେ ଘରେ,

ଦୟାକରି ଧନଦ୍ରବ୍ୟ

କେହୁ ଅବା ଦେଲେ ।

ବର୍ଷା ହେଲା, କୂଅ ମାଟି-

ପାଣିରେ ପୂରିଲା,

ପୁରୀ ଛଡ଼ା କୁବା କାହା

ମନେ ନ ପଡ଼ିଲା ।

ଥରେ ଯାଉଥିଲେ ବାଟେ

ଜମାଉତ ଦଳେ,

ତମ୍ବୁ ପକାଇଲେ କୂଅ

ପାଖ ବୃକ୍ଷତଳେ ।

ମହନ୍ତ ଶୁଣିଲେ, କୂପ

ତଳରେ ଚହଳ,

ଉଠଇ ମୃଦଙ୍ଗଧ୍ୱନି

ବାଜେ କରତାଳ ।

ଏ ଅଦ୍ଭୁତ ସଂକୀର୍ତ୍ତନ

ହୁଅନ୍ତେ ପ୍ରଚାର,

ଜମିଲେ ରାଇଜ ଲୋକେ

ରାଜା ମନ୍ତ୍ରୀବର ।

ରାଜାଦେଶେ ଖୋଳିବାରେ

ଲାଗିଗଲେ କେତେ,

କୂଅ ସଫା ହେଲା ଲୋକେ

ଦେଖିଲେ ଚକିତେ ।

ତଳେ ବହୁଅଛି ଦିବ୍ୟ

ବିମଳ ନିର୍ଝରୀ,

ପାଖେ ଛନ୍ତି ଶଙ୍ଖ-ଚକ୍ର-

ଗଦା-ପଦ୍ମଧାରୀ ।

ସମ୍ମୁଖେ କୁବା ନାଚୁଛି

ବଜାଇ ମର୍ଦ୍ଦଳ,

କେବେ ଅବା ହସ୍ତେ ଧରି

ବାଏ କରତାଳ ।

ଦେଖିଲେ, ରାଜନ ମନ୍ତ୍ରୀ

ଲୋକ ଶତ ଶତ,

ଦେଖୁ ଦେଖୁ ଭଗବାନ

ହେଲେ ଅନ୍ତର୍ହିତ ।

ମହା ଭାଗବତ କୁବା,

ତା ଚରଣ-ଧୂଳି,

ରାଜା, ମନ୍ତ୍ରୀ, ସର୍ବଜନ

ଘେନିଲେ ମଉଳି ।

ଧନ୍ୟ ଧନ୍ୟ କୁବା ଧନ୍ୟ

ତୋହର ଜୀବନ,

ତୋ ଘେନି ତରିଲେ ଜନେ

ଦେଖି ଭଗବାନ ।

ପତି ଦେଖି ପ୍ରତିବ୍ରତା

ନେତ୍ରୁଁ ଅଶ୍ରୁ ଝରେ,

ଦୂର ଦୂରାନ୍ତରୁ ଦେଖି

ଆସନ୍ତି କୁବାରେ ।

ରାଜା ଆସି ନିୟମିତ

କରନ୍ତି ଦର୍ଶନ,

ଦେବତାଠୁଁ ବଳି କୁବା

ପାଅଇ ସମ୍ମାନ ।

କାଙ୍ଗାଳର ହରି ସେ ତ

ଦରିଦ୍ରର ନାହା,

ବିପଦେ ଆପଦେ ସଦା

ଭକତର ସାହା ।

ଭକତ ରଖିବା ପାଇଁ

ଲୀଳା ବିସ୍ତାରିଲେ,

ଘଣ୍ଟ ଘୋଡ଼ାଇ କୁବାରେ

ଭୂତଳେ ରଖିଲେ ।

କୁବା ସଙ୍ଗ ମେଳେ ଜନେ

ପାଇଲେ ସୁଗତି,

ଉପଦେଶେ ବଦଳିଲା

କେତେ ପାପ ମତି ।

ପଡ଼ିଲା ଅକାଳ ଥରେ

ଲୋକେ ମଲେ ଗଡ଼ି,

‘ହା ଅନ୍ନ,’ ‘ହା ଅନ୍ନ’

ଚତୁର୍ଦ୍ଦିଗେ ଶୁଭେ ରଡ଼ି ।

କୁବା ପାଶେ ଜମି ଲୋକେ

ଧରିଲେ ପୟର

କୁବା ମୁଜେ ଆଖି, ଖୋଲେ

ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଗନ୍ତାଘର ।

ଅନ୍ନ ପାଇ ସେ ଅକାଳୁ

ବଞ୍ଚିଗଲେ ଲୋକ ।

କାଳ କାଳ ରହିଅଛି

ଭକତର ଟେକ ।

ଜୟ ଦୀନବନ୍ଧୁ, ଭକ୍ତ-

ଆରତ-ଭଞ୍ଜନ

ଜୟ କାଙ୍ଗାଳର ହରି,

ଭକତ-ରଞ୍ଜନ ।

ଜୟ ହେ ବିଚିତ୍ରକର୍ମା,

ଜୟ ଲୀଳାମୟ,

ଶୁଣ ଦୀନ ଡାକ, ଦିଅ

ଅଭୟ ଆଶ୍ରୟ ।

ଜନକ-ନନ୍ଦିନୀ ସୀତା

ପୂତା ଜନ୍ମଭୂମି,

ତୀର୍ଥସମ୍ପଦେ ଦେଖନ୍ତି

ଯାତ୍ରୀ, ମୁକ୍ତିକାମୀ ।

ଜନକପୁର ବିଦେହେ

ଉନ୍ନତ, ମହତ,

ତିନିଶ ବର୍ଷ ତଳର

ହେବ ଏ ଚରିତ ।

ବିଧବା ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ରହେ

ବିରତି କୁଟୀର,

କୋଳକୁ ମାତର ତାର

ଏକଇ କୁମର ।

କୁମର ନୁହଇ ମାତା

ପରାଣପସରା,

ନୟନର ମଣି ସେ ତ

ଦୁଃଖ-ଶୋକହରା ।

ମାତା ପିତା ଯାଇଥିଲେ

ପ୍ରୟାଗ ସାହାନେ,

ଫେରି ଆସି ପୁଅ ଜନ-

ମିଲା ଦୁଇ ଦିନେ ।

ଆନନ୍ଦେ ନନ୍ଦନ ନାମ

ପ୍ରୟୋଗ ସେ ଦେଲେ,

ଶିଶୁପୁତ୍ର ରଖି ପିତା

ସଂସାର ଛାଡ଼ିଲେ ।

ଜନକପୁରର ଲୋକ

ମୁଖେ ଏବେ ଶୁଣି,

ଜନକନନ୍ଦିନୀ ତାଙ୍କ

ଝିଅ ବା ଭଉଣୀ ।

ପ୍ରୟାଗ ପୁଚ୍ଛଇ, ‘ମୋର

କିଏ ଅଛି ଆଉ ?’’

‘‘ଅଛଇ ଭଉଣୀ,’’ ମାଆ

କହେ, ‘‘ରାଣୀ ସେହୁ ।’’

‘‘ରାମ ଚକ୍ରବର୍ତ୍ତୀ ଅଯୋ-

ଧ୍ୟାରେ ତାଙ୍କ ଘର,

ସୁତା ମୋ ଜାନକୀ ପ୍ରାଣ-

ପ୍ରିୟା ପତ୍ନୀ ତାର ।’’

ପ୍ରୟାଗ ଉତ୍ସନ୍ନ ହୁଏ,

ଦେଖିବ ଭଉଣୀ,

ବଡ଼ ହୁଅ ‘ଦେଖିଯିବୁ’,

ବୁଝାଏ ଜନନୀ ।

ଭିଣୋଇ ଭଉଣୀ କଥା

ପିଲାଦିନୁ ମନେ,

ଛାପି ହୋଇ ଯାଇଥିଲା

ଗୁଣି ପ୍ରତି ଦିନେ ।

ବିଧବା ବଡ଼ ଭକତା,

ଜପେ ରାମନାମ,

ଜନକତନୟାଠାରେ

ବଡ଼ ତାର ପ୍ରେମ ।

ପୁଅ ଜିଦ୍ କରେ ଯିବ

ଜନକନଗରୀ,

ଭଉଣୀ ଭିଣୋଇ ଦେଖି

ଆସିବ ସେ ଫେରି ।

ଅନ୍ତର ନିର୍ଭରେ ମାତା

ଶୋଚେ ମନେ ମନେ,

‘‘ଅବୋଧ ଭାଇ କି ସୀତା

ଘେନିବେ ଯତନେ ?

ଜଗତର ଲକ୍ଷ୍ମୀ ସେ ତ

ରାଜାର ନନ୍ଦିନୀ,

କି ଅବା ସମ୍ପଦ ସରି

ଯିବ ଭାଇ ଘେନି ?

ରାମ ଚକ୍ରବର୍ତ୍ତୀ ନିଶ୍ଚେ

କରିବେ କରୁଣା,

ଅନ୍ତର ବଳଇ ଯେବେ

ନ କରିବି ମନା ।’’

ସମ୍ମତି ଭରିଲା ମାତା,

ପୁଅ ଆନନ୍ଦିତ,

ଖାଲି ହାତେ କିପରି ସେ

ପଠାଇବ ସୁତ ?

ଶୂନ୍ୟ ହାତେ ଝିଅଘରେ

କି କହିବେ ଜନେ ।

ଧାର କରି ଆଣିଲା ସେ

ଖୁଦ ଦୁଇ ମାଣେ ।

ଯତନେ କରିଲା ଚୂନା,

ଗଢ଼ିଲା ମୋଦକ,

ଝିଅ ପାଇଁ ପଠାଇଲା

ରଖି ନିଜ ଟେକ ।

ପୁଅ ବାଟେ ଖାଇବାକୁ

ଦେଲା ଛତୁ କିଛି,

କୁମରକୁ ପିନ୍ଧାଇଲା

ପେଡ଼ି ଲୁଗା ବାଛି ।

ଚୁମ୍ବ ଦେଇ ମୁଖେ କହେ,

‘‘ପରାଣ-ସଙ୍ଖାଳି,

ନିଶ୍ଚେ ଦୁଇ ଚାରି ଦିନେ

ଆସିବୁ ତୁ ଫେରି ।

ଦଣ୍ଡେ ନ ଦେଖିଲେ ମୁଁ ତ

ହୁଅଇ ବାୟାଣୀ,

ଦୁଇ ଚାରି ଦିନ କେହ୍ନେ

ରହିବଇଁ ପୁଣି ?’’

ମାତା ପଦେ ନମି ପୁତ୍ର

ହୁଅଇ ଅନ୍ତର,

ରାମନାମ ଜପେ ମାତା,

ନେତ୍ରୁ ଝରେ ନୀର ।

ଚାଲି ଚାଲି ପୁଅ କଷ୍ଟେ

ଅଯୋଧ୍ୟା ଧଇଲା,

ଭିଣୋଇ ସମ୍ବାଦ ଜଣେ

ଜଣେ ପଚାରିଲା ।

ପ୍ରୟାଗ ପଚାରେ ପ୍ରଶ୍ନ,

ହସଇ ଯେ ଶୁଣେ,

ଗୋଡ଼ ଥକିଗଲା ବୁଲି

ବୁଲି ଏଣେ ତେଣେ ।

ପ୍ରୟାଗ ଭାବଇ ମନେ,

‘‘ଆଚ୍ଛା ତ ଭେଣୋଇଁ !

ସ୍ଥାନ ଛାଡ଼ି କାହିଁଗଲେ,

ପତ୍ତା ମିଳୁ ନାହିଁ ।’’

ମଣି ପର୍ବତର ପାଖେ

ସୁନ୍ଦର ମନ୍ଦିର,

ସମ୍ମୁଖରେ ପୁଷ୍କରିଣୀ

ଅତି ମନୋହର ।

ମନ୍ଦିରରୁ କୂଳଯାଏ

ପଶସ୍ତ ସୋପାନ,

ଚତୁର୍ଦ୍ଦିଗେ ଘଞ୍ଚବୃକ୍ଷ

ଦିଶଇ ଯତନ ।

କ୍ଲାନ୍ତ ହୋଇ ବୃକ୍ଷ ତଳେ

ପ୍ରୟାଗ ବସିଲା,

ଭିଣୋଇରେ ରାଗ, ‘‘ଏଥି

ଥିଲା କାହିଁଗଲା ?

ସମ୍ବାଦ ନ ମିଳେ କିଛି,

ପଚାରିବି କାରେ ?

ଏପରି ବାନ୍ଧବ କାହିଁ

ଅଛି ନା ସଂସାରେ ?

ଖୋଜି ଖୋଜି ଥକିଲିଣି,

ନ ପାରଇ ଚାଲି,

ଭିଣୋଇର ଇଚ୍ଛା ହେଲେ,

ଖୋଜୁ ଶଳା ବୋଲି ।’’

ଚକ୍ରବର୍ତ୍ତୀ ରାଜା ସେ ତ

ଜଗତର ନାଥ,

ଖୋଜି ପାଇବାକୁ କିଏ

ହେବ ସମରଥ ?

ନିଜେ ଆସି, କୃପା କରି

ନ ଦେଲେ ସେ ଧରା,

ଖୋଜୁଥାଅ, ନ ମିଳିବେ,

ସାରା ବସୁନ୍ଧରା ।

ପ୍ରୟାଗର ମନେ ରାଗ,

ଅନ୍ତରେ ନିର୍ଭର,

ବାଜିଲା ପରାଣେ ରାମ

ହୋଇଲେ ଅସ୍ଥିର ।

ପ୍ରୟାଗ ଦେଖଇ ଧଳା

ହାତୀ ପରେ ବସି,

ଆସନ୍ତି ଦି ଜଣ ଚାହୁଁ-

ଛନ୍ତି ହସି ହସି ।

ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଅମାରି ପରେ

ରତ୍ନ-ସିଂହାସନ,

ବସିଛନ୍ତି ରାଜାରାଣୀ

ଦିଶନ୍ତି ଯତନ ।

ଶିରେ ସୁବର୍ଣ୍ଣ-ମୁକୁଟ

ମଣିରତ୍ନ ଭରା,

ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ ଶ୍ୟାମଳ ତନୁ

ଫୁଟି ଦିଶେ ତୋରା ।

ପ୍ରୟାଗ ଚିହ୍ନିଲା, ସେ ତା

ଭଉଣୀ ଭିଣୋଇଁ,

କେତେ କାଳୁ ପରିଚିତ

ତାର ଅବା ସେହି !

ପ୍ରୟାଗ ପାଖକୁ ଆସି

ବସି ପଡ଼େ ହାତୀ,

ଭିଣୋଇ ଭଉଣୀ ହସି

ହସି ଓହ୍ଲାଅନ୍ତି ।

ଜାନକୀ କହନ୍ତି, ‘‘ଭାଇ,

ଭଉଣୀର ପାଇଁ,

କେତେ କଷ୍ଟ ସହି ବାବୁ !

ଆସିଲୁ ତୁ ଧାଇଁ !

ମାତା ଦେଇଛନ୍ତି ଦ୍ରବ୍ୟ,

ଦେଉ ନାହୁଁ ମୋତେ’’

ଆବା କାବା ହୋଇ ଭାଇ

ଚାହିଁଛି ପୁରତେ ।

ଆରେ ବାଃ ଖେଳଇ

ଜ୍ୟୋତି ଏ କି ରୂପରାଶି,

ଆଖି କହେ କାଳ କାଳ

ଦେଖୁଥାନ୍ତି ବସି ।

ଅଙ୍ଗ କହେ, କୁଣ୍ଢାଇଣ

ମିଶାନ୍ତି ଅଙ୍ଗରେ,

ଶୁଣିବାକୁ କଥା ଶକ୍ତି

ନାହିଁ ତା ଶ୍ରୁତିରେ ।

କିଛି କାଳେ ପ୍ରୟାଗର

ଆସିଲା ଚେତନା,

ମୋଦକ ପୋଟଳୀ ଦେଲା

ହୋଇ ପ୍ରୀତମନା ।

ରଘୁପତି ଦୁଇ ନେଲେ

ପତ୍ନୀ ହସ୍ତେ ଦୁଇ,

ଦେଇଣ କହିଲେ, ‘‘ରଖ

ବାକୀ ତୁମ ପାଇଁ ।

ମାଆଙ୍କୁ କହିବ, ଆମେ

ଅଛୁ ଦୁହେଁ ଭଲେ,

ବେଳେ ବେଳେ ଦେଖାହେବ

ଇଚ୍ଛା ଦୃଢ଼ କଲେ ।’’

କ୍ଷଣକେ ଚଢ଼ିଲେ ହାତୀ

ହୋଇଲେ ଅନ୍ତର,

ପ୍ରୟାଗ ନ ପାରେ ସହି,

ଚେତା ବୁଡ଼େ ତାର ।

ଆସି ମିଳିଗଲେ ସାଧୁ

ଦେଖି ଏ ଅବସ୍ଥା,

ଆଶ୍ରମେ ଯିବାକୁ ନେଇ

କଲେ ସେ ବ୍ୟବସ୍ଥା ।

ପ୍ରୟାଗ ଚେତନା ପାଇ

ଫିଟାଏ ଲୋଚନ,

ସମ୍ମୁଖେ ଦେଖଇ ଗୁମ୍ଫା

ଶୁଦ୍ଧ ବିମୋହନ ।

ବସିଛନ୍ତି ପାଖେ ସାଧୁ,

ରହିଛନ୍ତି ଚାହିଁ,

କହେ, ‘‘କାହିଁ ଗଲେ ବାବା !

ଭଉଣୀ ଭିଣୋଇଁ ?

ହାତୀରୁ ଓହ୍ଲାଇ ଦୁହେଁ

ହୋଇଥିଲେ ଠିଆ ।

ମୃଦୁ ହାସେ ଭାଷୁଥିଲେ

ଛାଡ଼ିଗଲେ କିଆଁ ?

ସେତ ରାଜାର କୁମର

ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ ଗୋସାଇଁ,

ପଥର-ଭିକାରୀ ମୋରେ

ଦୟା ତିଳେ ନାହିଁ ।

ନାନୀ ଜଗତର ମାତା

ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଠାକୁରାଣୀ,

ଚାହିଁଥିଲେ ମୃଦୁ ହସେ,

କି ଚାରୁ ଚାହାଣୀ ।

ବିମ୍ବ ଜିଣି ରମ୍ୟ ଦିଶେ

ସୁରଙ୍ଗ ଅଧର,

ମଧୁହସେ ସେ ଯେ ବାଣୀ,

ଅମୃତୁଁ ମଧୁର ।’’

ସାଧୁ ବୋଲେ, ‘‘ବାଳକ ରେ !

କେଡ଼େ ଭାଗ୍ୟ ତୋର ।

ଦେଖିଲୁ ଜଗତମାତା,

ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡଠାକୁର ।

ତୋର ପଦ ପଡ଼ି ପୂତ

ହେଲା ଏ ଆଶ୍ରମ,

ରାତିରେ ବିଶ୍ରାମ ନିଅ,

କାଲି ଯିବୁ ଗ୍ରାମ ।

କି ସମ୍ବନ୍ଧ ବାନ୍ଧି ବଶ -

କଲୁ ବିଶ୍ୱସାଇଁ,

ବୃଦ୍ଧ ହେଲୁ ଭାଳି ଭାଳି,

ଏ କରୁଣା କାହିଁ ?’’

ଘଡ଼ିଏ ତ ହେବ ରାତି

ଦ୍ୱାରେ ଦୁଇ ନାରୀ,

କିବା ସେ ସୁନ୍ଦରପଣ,

ଯାଏ ଜ୍ୟୋତି ଖେଳି ।

କହନ୍ତି, ‘‘ପୂଜିଲୁ ଘରେ

ପ୍ରଭୁ ଭଗବାନ,

ତୁମ ପାଇଁ ଏଇ ଭୋଗ

ଦୁଇ ଥାଳୀ ଘେନ ।

କାଲି ତ ସକାଳେ ଆସି

ନେଇଯିବୁ ଥାଳୀ,

ପ୍ରସାଦ ସାର, ନ ହୁଅ

ସେଥିପାଇଁ ଭାଳି ।’’

ଚାଲିଗଲେ ନାରୀ, ସାଧୁ

ଦେଖେ ଅଦଭୁତ,

ସୁବର୍ଣ୍ଣର ଥାଳୀ ସେ ଯେ

ରତନଜଡ଼ିତ ।

ପତ୍ରେ ଢଙ୍କା ଥାଇ ଫୁଟୁ

ନ ଥିଲା ତା ଶୋଭା,

ଥାଳୀରୁ ଖେଳିଲା ଏବେ

ଚଉଦିଗେ ବିଭା ।

ଥାଳୀର ଜ୍ୟୋତିର ସାଧୁ

କରନ୍ତି ଦର୍ଶନ,

କ୍ଷୀରି, ପିଠା, ପୂରୀ, ପୂଳି

ବିବିଧ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ।

ଜଗତଜନନୀ ଦେଇ-

ଛନ୍ତି ଭାଇ ପାଇଁ,

ସାଧୁ ଭାବେ, ‘‘ଭାଗ୍ୟ ଥିଲା

ସେବା କରିବଇ ।’’

ଗଣ୍ଡେ ପ୍ରେମ-ଅଶ୍ରୁ ବହେ

କରନ୍ତି ଭୋଜନ,

ଜୀବନର ପାପତାପ

ହେଲା କି ଖଣ୍ଡନ ।

ଭାଇ କହେ, ‘‘ନାନୀ ମୋର

କି ରାନ୍ଧଣା ଜାଣେ ।’’

‘‘କାଙ୍ଗାଳର ହରି’’, ସାଧୁ

ଚିନ୍ତେ ମନେ ମନେ ।

ଆନନ୍ଦେ ଶୟନ କଲେ

ପାହିଗଲା ରାତି,

ଥାଳୀ ଘେନି କି କରିବେ

ଉଭୟେ ଭାବନ୍ତି ।

‘‘ରତନର ଥାଳୀ ଏ ତ

ରାଜାଘର ଧନ,

ବଇରାଗୀ ଆଶ୍ରମରେ

କାହିଁ ଏହା ସ୍ଥାନ ?

‘‘ପ୍ରୟାଗ ସଙ୍ଗରେ ନିଅ’’,

ନାସ୍ତିକରେ ସେହି,

‘‘ନାନୀଦ୍ରବ୍ୟ ଦେଖି ମାଆ

ମାରିବ ଗୋଡ଼ାଇ ।’’

ରତ୍ନଥାଳୀ ଫିଙ୍ଗିଦେଲେ

ପୁଷ୍କରିଣୀ ଗଣ୍ଡେ

ମାତା କଥା ଭାଳି ପୁଅ

ଚାଲେ ରାଜଦାଣ୍ଡେ ।

ଚାହିଁଛନ୍ତି ମାଆ ଦାଣ୍ଡେ

ଦୁଆର ଆବୋରି,

ଘେନନ୍ତି ପୁତ୍ରକୁ କୋଳେ

ପଡ଼େ ଅଶ୍ରୁ ଝରି ।

ପୁଅଠୁଁ ଘଟଣା ଶୁଣି

ଜନନୀ ଚକିତ,

କହନ୍ତି, ‘‘ଜୀବନ ଧନ୍ୟ,

ତୋ ଘେନିରେ ସୁତ !’’

ନିତି ନିତି ଝିଅ ଜୋଇଁ

କଥା ଭାଳି ଭାଳି,

ବିଧବା ସୁଗତି ପାଇ

ସ୍ୱର୍ଗେ ଗଲା ଚଳି ।

ପିତୃଗୃହ ବିକି ମାତା

ଶୁଦ୍ଧଶ୍ରାଦ୍ଧ କଲା,

ନାନୀ ଭିଣୋଇ ପାଖକୁ

ପ୍ରୟାଗ ଚଳିଲା ।

ଆଯୋଧ୍ୟାକୁ ଆସି ଖୋଜେ

ଭଉଣୀ ଭିଣୋଇ,

ଅନ୍ଦିକନ୍ଦି ବୁଲି ପୁଚ୍ଛେ,

‘‘ନାନୀ ମୋର କାହିଁ ?’’

ଭୁଲିଲା ପାନ ଭୋଜନ,

ଭୁଲିଗଲା ବେଶ,

ଧୂଳିଧୂସରିତ ତନୁ

ଫରଫର କେଶ ।

ତ୍ରିଲୋଚନ ସ୍ୱାମୀ ଆଗୁ

ଚିହ୍ନିଥିଲେ ତାର,

ଆଶ୍ରମେ ପ୍ରୟାଗେ ନେଲେ

ଅତିଥି ବେଭାରେ ।

ସାଧୁସଙ୍ଗ ପାଇ କ୍ରମେ

ମତି ହେଲା ସ୍ଥିର,

ସାଧୁ ଦେଲେ ଦୀକ୍ଷା ନେଲା

କଉପୀନ ଡୋର ।

ପ୍ରୟାଗ ଦାସ ନାମରେ

ହେଲା ପରିଚିତ,

ମହାପ୍ରାଣ ଫୁଟି କ୍ରମେ

ହେଲା ପ୍ରକଟିତ ।

ବନେ ବନେ ବୁଲୁ ବୁଲୁ

ଯାଏ ଦିନରାତି,

ଦେଲେ ତୁଣ୍ଡେ ଅନ୍ନ ଜଳ

ଅଳପେ ଘେନନ୍ତି ।

ମହା ବନେ ଗଲେ ପଶି

ନ ମିଳେ ସାକ୍ଷାତ,

ମାସ ମାସ ଯାଏ ଚାଲି

ପତ୍ତା ନ ମିଳେ ତ ।

ଠିଆହେଲେ ଖମ୍ବ ପରି

ହୋଇଥାନ୍ତି ଠିଆ,

ମେରୁ ପରି ସହୁଥାନ୍ତି

ଖରା-ବର୍ଷା-ବାଆ ।

ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କର ଭାଇ ବୋଲି

ମାମୁ ହେଲେ ଚାନ୍ଦ,

ପ୍ରୟାଗ ମାମୁଙ୍କୁ ନେଇ

ପିଲାଙ୍କ ଆନନ୍ଦ ।

‘ମାମୁ, ମାମୁ’ ବୋଲି

ପିଲେ କରନ୍ତି ତ ଗୋଳ,

ଭକତିରେ ପାଦଧୂଳି

ଘେନନ୍ତି ମାମୁର ।

ପରମହଂସଙ୍କୁ ମାମୁ

ସମ୍ବନ୍ଧେ ବାନ୍ଧିଲେ,

ମୂଳୁ ସାଧୁ ସେବା ପାଇ

ଜୀବ ଧନ୍ୟ କଲେ ।

ରାମ-ବନବାସ ଭାଳି

ପ୍ରୟାଗ ଉଚ୍ଛନ୍ନ,

ଚିତ୍ରକୂଟ ଯିବେ ଚଳି

ସ୍ଥିର କଲେ ଦିନ ।

ନାନୀ ତ ରାଜଦୁଲାଳୀ

ଅତି ସକୁମାରୀ,

କଣ୍ଟାବାଟେ ଖାଲି ପାଦେ

ଚାଲିବ କିପରି ?

ରାମ ଲଇକ୍ଷଣ ଦୁଇ

ରାଜାର କୁମର,

ପାଦେ କଣ୍ଟା ଫୁଟି ବହୁ-

ଥିବ ରକ୍ତଧାର ।

ପାଦେ କଣ୍ଟା ଫୁଟୁଥିବ

ଏଇ ତ ଭାବନା ।

ଘଣ୍ଟା ଘଣ୍ଟା କାନ୍ଦୁଥାନ୍ତି

ନ ଶୁଣନ୍ତି ମନା ।

ଭିକ୍ଷାକରି ସମ୍ପାଦିଲେ

ବୁଲି ଦ୍ୱାର ଦ୍ୱାର,

ବହୁ ଧନ ଲୋଡ଼ା ହେବ

କରନ୍ତି ବିଚାର ।

ବାଛି ବାଛି ଯୋତା ନେବେ

ତିନି ଜଣ ପାଇଁ,

ବରାଦ ଦେଇ ତିନୋଟି

ଖଟୁଳି ବନାଇଁ ।

ପ୍ରତି ଖଟୁଳିରେ ଥିବ

ଦୁଇ ଦୁଇ ତୁଳି,

ସବୁ ବହି ଶିରେ ଯିବି

ଚିତ୍ରକୂଟ ଚଳି ।

ଚିତ୍ରକୂଟ ଗଲେ ଚଳି

ଶିରେ ସବୁ ବୋହି,

ସ୍ଫଟିକ ଶିଳା ପାଖରେ

ରଖିଲେ ସଜାଇ ।

ଥୋଇଲେ ଖଟୁଳୀ

ଝାଡ଼ି, ସଜାଇଲେ ତୁଳି,

ଖଟୁଳୀ ତଳରେ ଯୋତା,

ଛାଡ଼ିଲେ ବୋବାଳି ।

‘‘ଭିଣୋଇ ! ଆସିଲ କିଆଁ

ଏ ଘୋର ବନସ୍ତେ ।

ନାନୀଙ୍କୁ ଆଣିଲ ପୁଣି

ନ କହିଲ ମୋତେ ।

ପାଦେ କଣ୍ଟା ଗଳି

ପଡ଼ୁଥିବ ରକ୍ତ ଝରି,

ବଡ଼ ସୁକୁମାରୀ ନାନୀ

ସହିବ କିପରି ?

ପ୍ରୟାଗ-ଦାସକୁ ଡରି

ଛପୁଛ କି ବନେ ?

ଆସ ଯୋତା ପିନ୍ଧାଇଣ

ଦେବି ମୁଁ ଯତନେ ।’’

ମୁଖ ଫେରାଇଣ ଦେଖେ

ଶ୍ରୀରାମ ଲକ୍ଷ୍ମଣ,

ନାନୀ ସଙ୍ଗେ ଖଟୁଳୀରେ

କିବା ଶୋଭାବନ ।

ଯୋତା ଝାଡ଼ି ବେଗେ ଦିଏ

ଭିଣୋଇର ପାଦେ,

ଶୁଣାଇଣ ବିରାଗରେ

କହେ ପଦେ ପଦେ ।

‘‘ରାଜଭୋଗ ଛାଡ଼ି ବନେ

ଆସିଲ କାହିଁକି,

କେଡ଼େ ସୁକୁମାରୀ ନାନୀ

ତୁମେ ଜାଣ ନିକି ?’’

ଭଉଣୀ ପାଦେ ପାଦୁକା

ପିନ୍ଧାଏ ଆଦରେ,

ନାନୀ କହେ, ‘‘ମୋ ପତିଙ୍କୁ

ନିନ୍ଦୁ କାହିଁକି ରେ ?

ନିରୋଧ ନ ମାନି ମୁଁ ତ

ଆସିଲଇଁ ବନେ,

ତାଙ୍କର କି ଦୋଷ ଅଛି

ନିନ୍ଦୁ ଅକାରଣେ ।’’

ନାନୀଙ୍କ ଧିକ୍କାରେ ଆଉ

ନ ଫିଟଇ ପାଟି,

ଲକ୍ଷ୍ମଣଙ୍କୁ ଅଳି କରେ

ଯିବାକୁ ଲେଉଟି

ଶ୍ରୀରାମ କହନ୍ତି, ‘‘ଆମେ

ସତ୍ୟ କି ଭାଙ୍ଗିବୁ ?

ଚଉଦ ବରଷ ଅନ୍ତେ

ଘରେ ବାହୁଡ଼ିବୁ ।

ଖଟୁଳି ସୁପାତି ସବୁ

ରାଜାଙ୍କୁ ସୁନ୍ଦର,

ବନର ବାବାଜି ଆମେ

କି ହେବ ଆମର ?

ନେଇଯାଅ ଶିରେ ତୋଳି

ଅଯୋଧ୍ୟାରେ ବସ,

ନିଜେ ବ୍ୟବହାର କର

ଛାଡ଼ ଆମ ଆଶ ।’’

ଶୁଣୁ ଶୁଣୁ କଥା ଆଉ

ମୂର୍ତ୍ତି ନ ଦିଶିଲା,

ଖଟୁଳି ମୁଚୁଳି ଅଛି

ରୂପ ଉଭାଇଲା ।

ପ୍ରୟାଗ କହଇ, ‘‘ଡରି

ଲୁଚିଲେଣି ବନେ,

ନାନୀଙ୍କୁ ଦେଖିଲେ ସେ ତ

ସହସ୍ରକେ ଜଣେ ।

ହଉ ‘‘ନାନୀ, ମୃଗ ଦେଖି,

ଦିଶଇ ସୁନ୍ଦର,

ସିଂହ, ବାଘ ଦେଖି ଦେହ

ହେବ ଥର ଥର ।’’

ଶିରେ ଧରି ଯାଏ ଫେରି

ଖଟୁଳି ମୁଚୁଳି,

ନାରୀ ଭିଣୋଇଙ୍କୁ

ବାଟେ ବରଷଇ ଗାଳି ।

ଅଯୋଧ୍ୟାକୁ ଆସି ଫେରି

ସେହି ତରୁତଳେ,

ଖଟୁଳି ମୁଚୁଳି ପାତି

ବସେ ତଥିପରେ ।

‘‘ଏଠି ହୋଇଥିଲା ନାନୀ,

ଭିଣୋଇ ସାକ୍ଷାତ,

ଏଇଠି ବସି ଦେଖିବି

ଫେରି ଆସିବେ ତ !

ବସି ବସି ସେଥି କେବେ

ରାଗରେ ଅଧୀର,

ଭିଣୋଇକି ରାଗି ଗାଳି

ଦିଏ ଅନିବାର ।

ଦିନେକ ପ୍ରୟାଗ ପ୍ରାଣେ

କୋହଗଲା ବଳି,

ନାନୀ ଭିଣୋଇଙ୍କୁ ଝୁରି

ଛାଡ଼ିଲେ ବୋବାଳି ।

କାନ୍ଦି କାନ୍ଦି ଖଟୁଳୀରୁ

ଗଲେ ତଳେ ପଡ଼ି,

ଶରୀର-ପଞ୍ଜର ଛାଡ଼ି

ପକ୍ଷୀ ଗଲା ଉଡ଼ି ।

ଦେଖୁଛନ୍ତି ଜନେ ନଭୁଁ

ଖସଇ ବିମାନ,

ଜ୍ୟୋତିପୁଞ୍ଜ ନୁହେ ଦେଖି,

ଝଲସେ ନୟନ ।

ପୁଷ୍ପକ ବିମାନ ଆସି

ଛୁଇଁଲା ଧରଣୀ,

ବସିଛନ୍ତି ରଘୁପତି,

ଜନକନନ୍ଦିନୀ ।

ପ୍ରୟାଗ ଦାସେ ଚଢ଼ିଲେ

ଦିବ୍ୟ ରୂପ ଧରି,

ହରିବୋଲ ପଡ଼େ, ଶୁଭେ

ସୀତାରାମ ହରି ।

ଯାଅ ହେ ପରମହଂସ,

ଯାଇ ସ୍ୱର୍ଗେ ବସ,

ଝୁରୁଥିବୁ କାଳ କାଳ,

ଥିବ ଶୁଭ୍ର ଯଶ ।

ଜୟ ଜୟ ଦୀନବନ୍ଧୁ

ଭକତ-ସଂଖାଳି,

ଜୟ ରଘୁପତି ଜୟ

ଜନକଦୁଲାଳୀ ।

ଚରଣର ଦାସ କର,

ପିନ୍ଧାଏ ପାଦୁକା,

ତୁଟିଯାଉ କର୍ମ-ବନ୍ଧ,

ଯାଉ ଭବ-ଦକା ।

ରାଜନଗର ତା ନାମ,

ଗ୍ରାମ ଛୋଟ ଅତି,

ଅଛି ବହୁ କାନ୍ୟକୁବ୍ଜ-

ବ୍ରାହ୍ମଣବସତି ।

ବାଳକ ରାମଙ୍କ ଜନ୍ମ

ବ୍ରାହ୍ମଣର ଘରେ,

ମାତା ପିତା ଧର୍ମଶୀଳ,

ଭକତି ପ୍ରଭୁରେ ।

ଅଳପ ବୟସେ ଗଲେ,

ପିତାମାତା ଚାଲି,

ନିଃସହାୟ ଶିଶୁ କିଏ

ରଖିବ ସମ୍ଭାଳି ?

ବିଧବା ଭଉଣୀ ଏକ

ଥିଲା ପାଖ ଗ୍ରାମେ,

କୋଳେ ନେଲା ଶିଶୁ ଭ୍ରାତା

ପାଳିଲା ଯତନେ ।

ଗ୍ରାମରେ ପଣ୍ଡିତ ଥିଲେ

କରି ପାଠଶାଳା,

ଭାଇକୁ ପଢ଼ାଏ ତହିଁ

ବିଧବା ସୁଶୀଳା ।

ସୀତା-ରାମଚରଣରେ

ନାନୀର ଭକତି,

ସୀତାରାମ ରଟୁ ରଟୁ

କାଳଯାଏ ବିତି ।

ଭଗିନୀ ଭକତି କ୍ରମେ

ଭାଇରେ ଦିଶିଲା,

ବାଳକରାମରେ ରାମ

ମୋହ ଚହଟିଲା ।

ସଂସ୍କୃତ ପଢ଼ି ସେ କ୍ରମେ

ଅରଜିଲା ଜ୍ଞାନ,

ଯଜ୍ଞ ଉପବୀତ ନେଇ

ହୋଇଲା ବ୍ରାହ୍ମଣ ।

ଭଉଣୀ ଭାଇକୁ ଛାଡ଼ି

ସରଗେ ଚଳିଲେ,

ଗୋଟି ଗୋଟି କରି ବିଭୁ

ଡୋର କାଟିଦେଲେ ।

ପିତାମାତା ଥିଲେ ସିନା

ବିବାହ ବିଚାର,

ସଂସାର ପ୍ରତି ବିରକ୍ତି

ବାଳକରାମର ।

ନିଷ୍ଠାପର ବ୍ରହ୍ମଚାରୀ,

ସୀତାରାମେ ରତି,

ନୀରସ ସଂସାର-ସୁଖେ

କିପାଁ ଯିବ ମତି ?

ଶରୀର ସୁଢ଼ଳ, ରୂପ

ଦିଶେ ତୋଫା ଗୋରା,

ଦୀର୍ଘଶାଳ ତନୁ ତହିଁ

ଯଉବନ ଭରା ।

ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ ନୟନ ଜ୍ୟୋତି

ଦୀର୍ଘ, ତୀକ୍ଷ୍ଣ ନାସା,

ସୂଚାଏ ପ୍ରାକ୍ତନ ଜନ୍ମ

ସାଧନ, ତପସ୍ୟା ।

ରଜନୀର ଶେଷ ଯାମୁଁ

ସୀତାରାମ ଧ୍ୟାନ,

ଘଣ୍ଟା ଦୁଇ ପରେ ସ୍ନାନ,

ପୂଜନ, ବନ୍ଦନ ।

ପ୍ରତ୍ୟହ ସ୍ୱହସ୍ତ-ପାକ

ହିବଷ୍ୟଭୋଜନ,

ଶ୍ରୀରାମରେ ପୂର୍ଣ୍ଣପ୍ରାଣେ

କରି ସମର୍ପଣ ।

ଅଖଣ୍ଡ ଭଜନ ଚାଲେ

ନିବଦ୍ଧ କୁଟୀରେ,

ଦିନ ଶେଷ ଦୁଇ ଘଡ଼ି

କାଟନ୍ତି ବାହାରେ ।

ଲାଗେ ପରମାର୍ଥ ଚର୍ଚ୍ଚା

ଗ୍ରାମ ଲୋକମେଳେ,

ଭଜନ ନିଷ୍ଠାହିଁ ସାର,

ବୁଝାନ୍ତି କୁଶଳେ ।

ସନ୍ଧ୍ୟା ହେଲେ ଜପ ତପ

ଭଜନ, କୀର୍ତ୍ତନ,

ଅଷ୍ଟପ୍ରହର ବଦନେ

ନାମ ଉଚ୍ଚାରଣ ।

ଗୁଣ ତ ନ ପାରେ ଲୁଚି,

ଲୋକେ ହୁଏ ଜଣା ।

ଖଣ୍ଡମଣ୍ଡଳରେ ହେଲେ

ସାଧୁ ବୋଲି ଗଣା ।

ଦିନ ଯାଉଅଛି ବୁଡ଼ି

କୁଡ଼ିଆ ଦୁଆରେ,

ବସିଛନ୍ତି ସାଧୁ, ମୁଖୁଁ

ରାମ ନାମ ସ୍ଫୁରେ ।

ଆସିଲେ ସୁନ୍ଦରୀ କାହୁଁ

ଭୂଷଣମଣ୍ଡିତ,

ପ୍ରୀତପଟ୍ଟେ ଗୌର ତନୁ

ଅତି ସୁଶୋଭିତ ।

ବୟସ ଅଳପ ଫୁଟି,

ଦିଶେ ଯଉବନ,

ଫୁଲ ଫଳ ଥୋଇ ପାଦେ

କରନ୍ତି ପ୍ରଣାମ ।

କହନ୍ତି, ‘‘ଏ ଅଭାଗିନୀ

ନିକଟରେ ଗ୍ରାମ,

ଜମିଦାର ପୁତ୍ରବଧୂ,

ଶୁଣି ତବ ନାମ ।

ଆସିଅଛି ଆଶା କରି,

ଶୂନ୍ୟ କୋଳ ତାର,

ପୂର୍ଣ୍ଣ ହେଉ, ଅଜ୍ଞା ହେଉ,

ଗୋଟିଏ କୁମର ।

ପୂଜୁଥିବି ପଦ ନିତି

ଢାଳି ଅଶ୍ରୁ ନୀର,

ଜଗତେ ବାବାଙ୍କ ହେବ,

କୀରତି ବିସ୍ତାର ।’’

ଘୋର ସନ୍ତର୍ପଣେ ସାଧୁ

ମୁଖୁଁ ଫୁଟେ ବାଣୀ,

‘‘ଏ ତୋ ବଡ଼ ସାହସିକ

କାମ ଲୋ ଭଉଣୀ !

ଅବଳା ତୁ, କେହି ତୋର

ସାହା ନାହିଁ ପଥେ,

ଅନ୍ୟ ପୁରୁଷ ପାଖକୁ

ଆସିଲୁ କେମନ୍ତେ ।

ଏକାକୀ ଆସୁଛୁ ଦାଣ୍ଡେ,

କୁଳବଧୂ ତୁହି,

ଲଜ୍ଜା ମର୍ଯ୍ୟାଦାର ଶିରେ

ହେଳେ ପଦ ଦେଇ ।

ଜାଣୁ ନା ମହାତ୍ମା ବେଶେ

କେତେ ସ୍ୱାର୍ଥପର,

ଲୁଟନ୍ତି, ଧନ, ଜୀବନ,

ଇଜ୍ଜତ ପାମର ।

ମନ୍ତ୍ରବଳ, ତପବଳ,

ସିଦ୍ଧି କାହିଁ ମୋର ?

ଆଶୀର୍ବାଦ ଢାଳିବାକୁ

ନାହିଁ ଅଧିକାର ।

ଏ ତ ଅତି ଅକିଞ୍ଚନ

ଦରିଦ୍ର ବ୍ରାହ୍ମଣ,

ପ୍ରଭୁ ନାମ ନେଇ, ହୁଏ

ଭରଣପୋଷଣ ।

ଏକି ଲଜ୍ଜା ! ସତେ ଜନେ

ଭାବନ୍ତି ଜଗତେ,

ମହାତ୍ମା, ପୁଣ୍ୟାତ୍ମା, ଭକ୍ତ

ବୋଲିଣ କେମନ୍ତେ ।

ଅତି ଦୀନହୀନ ନାହିଁ

ଯୋଗ୍ୟତା ଯାହାର,

ଧରିବ ମସ୍ତକେ ପଦ-

ରେଣୁ ମହାତ୍ମାର ।

ଭଗିନୀ ତୁ ଯାଅ ଚଳି

ରାତିରେ ବାହାରେ,

ରହିବା ସୁନ୍ଦର ନୁହେ,

କେବେ ରମଣୀରେ ।

ଭଗବାନେ ଦିଅ ମନ

କର ତୁ ପ୍ରାର୍ଥନା,

ଦେବେ ଯା ମଙ୍ଗଳମୟ,

ମଙ୍ଗଳ ସେ ସିନା !’’

ଫେରଇ ରମଣୀ ଗୃହେ

ନ ପୂରେ ତା ଆଶା,

ସାଧୁ କହେ ‘‘ଭଗିନୀ ତୋ

ଦୁଇ କୋଶେ ବସା !

ଅନ୍ଧାର ତ ଆସେ ମାଡ଼ି

ରହ ସାବଧାନ,

ସଙ୍କଟ ପଡ଼ିଲେ ଉଚ୍ଚେ

ଡାକ ରାମ ନାମ ।

ନାମ କରେ ହେଳେ ଭବ-

ସମୁଦ୍ରରୁ ପାର,

ସଂସାର-ସଙ୍କଟ ଛାର,

ତାରେ ନାହିଁ ଡର ।’’

ରମଣୀର ବେଶଭୂଷା

ହେମ ଅଳଙ୍କାର,

ଦେଖି ଆଗୁଁ ଧରିଥିଲେ

ପିଛା କେତେ ଚୋର ।

ଖଣ୍ଡଦୂରେ ରମଣୀକୁ

ଘେରିଲେ ପାମରେ,

‘ରଖ ସୀତାରାମ’ ! ବାଳା

ଆର୍ତ୍ତେ ନାଦ କରେ ।

ରମଣୀ ଦେଖଇ ଶ୍ୟାମ-

ସୁନ୍ଦର ମୂରତି,

ସଶସ୍ତ୍ର ବୀର ଯୁବକ

ଧାଇଁ ଆସୁଛନ୍ତି ।

ତାଙ୍କ ପଛରେ ବାଳକ-

ରାମ’ଛନ୍ତି ଧାଇଁ,

‘ଭୟ ନାହିଁ ! ଭୟ ନାହିଁ !’

ଉଚ୍ଚସ୍ୱରେ କହି ।

ପଳାଅନ୍ତି ପ୍ରାଣ ନେଇ

ଦସ୍ୟୁ ଏଣେ ତେଣେ,

ଗୋଡ଼ାଇ ପିଟନ୍ତି ବୀର

ଧରି ଜଣେ ଜଣେ ।

ଦସ୍ୟୁଭୟ ଗଲା; ଦୁଇ

ତନୁ ଅନ୍ତର୍ହିତ,

ରମଣୀ ଭାବଇ ମନେ,

‘ସ୍ୱପ୍ନ ନୁହେ ଏତେ ।’

ମିଳିଲେ ଆପଣା ଜନ

ନେଲେ ସୁଖେ ଘରେ,

ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ଚକିତ ବାଳା

ମଣେ ଧନ୍ୟ ତାରେ ।

‘‘କି ହେବ ମୋର ନନ୍ଦନ ?

ନିଜେ ଘନଶ୍ୟାମ ।

କି ଭାଗ୍ୟେ ଦେଲେ ସେ ଦେଖା !

ସେ ବାଳକରାମ ।

ନୁହନ୍ତି ସାମାନ୍ୟ ଯତି !

ନିସ୍ପୃହତା ଶାନ୍ତି,

ନିରଭିମାନର ସେ ଯେ

ଜୀବନ୍ତ ମୂରତି ।

ଏସବୁ ବାଳକ ରାମ

କରୁଣାର ଖେଳ;

କ୍ଷଣ ସାଧୁ ସଙ୍ଗ ଲାଭ

ସୁଧାମୟ ଫଳ ।’’

ଭଜନ ଧଇଲା ବାଳା,

ଭଗବାନେ ରତି

ବଢ଼ିଲା ତା ଦିନୁଦିନ,

ଉଚ୍ଚତମ ସ୍ଥିତି ।

ଲଭିଲା ସେ ବାରମ୍ବାର

ଶ୍ରୀରାମଦର୍ଶନ,

ଯୋଗୀର ଅଲଭ୍ୟ ଗତି

ରମଣୀରତନ ।

ଥରେ ଅଯୋଧ୍ୟା ଯିବାକୁ

ଇଚ୍ଛା ବାବାଙ୍କର,

ରାମନବମୀ ଦିନରେ,

ଦର୍ଶନ ବିଚାର

ହେଲା; କିନ୍ତୁ ଅଯୋଧ୍ୟା ତ

ତିନି ଶତ କୋଶ,

ରାମନବମୀ ମଝିରେ

ତିନୋଟି ଦିବସ ।

ନାହିଁ ଚିନ୍ତା, କରିବେ

ସେ ମଙ୍ଗଳ ଦର୍ଶନ,

ରାମନବମୀ ଦିନରେ

ସାହା ଭଗବାନ ।

ଛାଡ଼ିଲେ ରାଜନଗର,

ପଥେ ହେଲା ରାତି,

ବିମୋହନ ବଟବୃକ୍ଷ,

ସର ଦେଖେ ଯତି ।

ସରୋବରେ ସାନ ସନ୍ଧ୍ୟା

ଜପ ତପ ସାରି,

ବଟତଳେ ଧ୍ୟାନେ ରତ

ଦୃଢ଼ାସନ ଧରି ।

ହୃଦେ ଦିଶେ ଶ୍ୟାମଦ୍ୟୁତି

ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ ମୂରତି,

ରାମଙ୍କର ପିଇ ରୂପ

ମାଧୁରୀ ସେ ଯତି

ମହାସମାଧିରେ ଲୀନ;

ଗଲା ଦୁଇ ଦିନ,

ପ୍ରଭାତେ ଲୋଚନ ଖୋଲେ

କରନ୍ତି ଦର୍ଶନ ।

ରଘୁମଣି ରାମଚନ୍ଦ୍ର

ଅଗ୍ରେ ଶୋଭାବନ

ମୃଦୁହାସେ, ଅଯୋଧ୍ୟା ସେ

ରାମଜନ୍ମ ସ୍ଥାନ ।

ନିକଟେ ସରଯୁ ରଙ୍ଗେ

ଯାଉଅଛି ବହି,

ବିଶାଳ ଅଶ୍ୱତ୍ଥତଳେ

ବସିଛନ୍ତି ସେହି ।

ମୁଗ୍ଧ ସେ ବାଳକରାମ,

ତନୁ କଣ୍ଟକିତ,

ମୁଖୁଁ ନ ସ୍ଫୁରଇ ବାଣୀ,

ପ୍ରେମାଶ୍ରୁଗଳିତ ।

ଧାଏଁ ପ୍ରେମୋନ୍ମାଦେ ଯତି

କୋଶଳେନ୍ଦ୍ର ପୁରେ,

ଦେଖିବେ ଜନ୍ମ ଉତ୍ସବ

ଦେବତା ମନ୍ଦିରେ ।

ସୁସ୍ପଷ୍ଟ ଦେଖନ୍ତି ଯତି

ଶ୍ରୀରାମ ପୁରତେ,

ନୀଳ ନବଘନ ଶ୍ୟାମ

ସ୍ୱଚ୍ଛ ଜ୍ୟୋତି-ସ୍ରୋତେ ।

ମନ୍ଦହାସେ ଚାଲିଛନ୍ତି,

ଧରିଲେ ମନ୍ଦିରେ,

ମନ୍ଦିର ଧରନ୍ତେ ରାମ

ହୋଇଲେ ଅନ୍ତର ।

ଦେଖନ୍ତି ବାଳକରାମ

ଜନ୍ମୋତ୍ସବ ବେଶ,

ଜନକନନ୍ଦିନୀ ସହ

ପ୍ରଭୁ କୋଶଳେଶ ।

ଲକ୍ଷ୍ମଣ, ଭରତଲାଲ

ରହିଛନ୍ତି ସଙ୍ଗେ,

ଶତ୍ରୁଘ୍ନ ଚାମର ଧରି

ଢାକୁଛନ୍ତି ରଙ୍ଗେ ।

ଚାରୁ ଜନ୍ମୋତ୍ସବ ବେଶ

ମଙ୍ଗଳ-ଦର୍ଶନ,

କରୁଛନ୍ତି ପୁରବାସୀ

ଜାନପଦ ଜନ ।

ନାଚିଲେ ସେ ଭାବାବେଶେ

ପ୍ରେମାଶ୍ରୁ ବଦନେ,

ହର୍ଷେ ଯୋଗ ଦେଲେ ସଙ୍ଗେ

ରୁଣ୍ଡ ଯେତେ ଜନେ ।

ଫୁଟେ ତୁଣ୍ଡୁ ରାମନାମ

ମଧୁର ମୋହନ,

ମୁଖେ ସୁବିମଳ ଜ୍ୟୋତି,

ପ୍ରେମାଶ୍ରୁଲୋଚନ

ହେଲେ ସର୍ବେ ଚାହୁଁ ଚାହୁଁ;

ସୁଧା ସ୍ରୋତ ଖେଳେ;

ମନ୍ଦିରପ୍ରାଙ୍ଗଣ ଧରି

ଉନ୍ମାଦେ ନାଚିଲେ ।

ଉନ୍ମତ୍ତ ବାଳକରାମ

ଗଲେ ତଳେ ପଡ଼ି

ବ୍ରହ୍ମରନ୍ଧ୍ର ଫାଟି ଯାଏ

ପ୍ରାଣ-ପକ୍ଷୀ ଉଡ଼ି ।

ଯାଅ ହେ ବାଳକରାମ

ହେ ଚିରକୁମାର ।

ତୁମ ଧର୍ମପନ୍ଥା ଧରୁ,

ତରୁ ଏ ସଂସାର ।

ଜୟ ଜୟ ସୀତାରାମ,

ଜୟ ରଘୁପତି,

ଜୟ ଜୟ କୃପାସିନ୍ଧୁ

ପଦେ ରଖ ମତି ।

ସାଧୁସଙ୍ଗ ଦିଅ ସୁଖେ

ଭବୁ କର ପାର,

ଦୁରନ୍ତ ରାକ୍ଷସ ଭୟେ

ପରାଣ ଅସ୍ଥିର ।